Morgunblaðið - 13.05.2010, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. MAÍ 2010
Erfitt líf í öskunni Gosaskan hlóðst svo á framrúðu dráttarvélarinnar í gærmorgun þegar Gísli Halldór Magnússon, bóndi á Ytri-Ásum í Skaftártungu, sótti rúllur að rúðuþurrkurnar höfðu ekki við.
RAX
Frá kreppunni miklu
hefur Keynesismi og
alls kyns útgáfur af
honum tröllriðið hag-
fræðinni. Nokkurt bak-
slag varð þó á áttunda
áratugnum, en samt var
sömu stefnu haldið
áfram í grundvall-
aratriðum. Nú hefur
stefna Keynesverja
beðið endanlegt skip-
brot. Hagfræðingar verða að við-
urkenna að grunnforsendur þeirra
eru rangar. Hagfræðingar hins
blandaða hagkerfis, Keynesverjar,
verða að líta í eigin barm. Árið 1989
féll sósíalisminn. Árið 2008 féll hið
blandaða hagkerfi. Ef við neitum að
læra af því mun það falla aftur og aft-
ur.
Allt fram að hruni fjármálakerfis
heimsins haustið 2008 var almenningi
talin trú um að allt væri í blóma.
Bankarnir skiluðu miklum hagnaði,
skatttekjur hins opinbera voru gríð-
arlegar og vaxandi, og neyslulán
fengust án nokkurra veða eða
ábyrgða. Hækkandi fasteigna- og
hrávöruverð var talið afleiðing bjart-
sýni, uppgangs, aukinnar eftir-
spurnar og jafnvel græðgi. Félags-
málaráðherra þá, sem í dag er
forsætisráðherra, hvatti fólk til að
fjárfesta í húsnæði á hámarkslánum
allt fram að hruni. Allt þetta var blás-
timplað af eftirlitsstofnunum ríkisins,
„óháðum“ matsstofnunum, og vita-
skuld eftirlætisálits-
gjöfum fjölmiðlamanna.
Viðvaranir voru fáar, og
á þær blásið.
Síðan er liðinn nokk-
ur tími. Skýrslur, rann-
sóknir, fréttaskýringar,
heimildamyndir og
ógrynni blaðagreina
hafa fjallað um hrunið,
ástæður og aðdraganda
þess. Því miður ramba
fáir á réttar skýringar.
Hið eina sem upp úr
stendur er að rík-
isvaldið, sem blástimplaði gamla
kerfið, hrifsar til sín enn meiri völd.
Rétt skýring, í stuttu máli, er sú að
hið opinbera kom á fót peninga-
prentun einkaaðila, sem gátu þar
með hlaðið skuldum á skuldir ofar,
hirt af þeim hagnaðinn og látið aðra
um að greiða tapið. En því miður
hafa fáir bent á þetta
Ekki batnar ástandið þegar rætt
er um leiðir út úr kreppunni. Talið er
að ríkið geti skuldsett hagkerfið út úr
henni með erlendum lánum, opinber-
um framkvæmdum og þjóðnýtingu
gjaldþrota fyrirtækja, þ.m.t. bank-
anna, svo ekki komi til margra og
stórra gjaldþrota. Jón Daníelsson,
prófessor í fjármálum við London
School of Economics, sagði t.d. í Silfri
Egils á RÚV að vestræn ríki hefðu
brugðist „hárrétt“ við hruninu haust-
ið 2008 með „stórauknu framboði á
lausafé“ og með því að koma í veg
fyrir gjaldþrot helstu banka. Bætti
hann því við að „afskiptaleysi“ hins
opinbera og peningamálayfirvalda
hefði valdið Kreppunni miklu. Nú
væri annað upp á teningnum, og því
væri niðursveiflan brátt að baki.
Við þetta er margt að athuga. Með
því að stöðva úthreinsun á gjaldþrota
fyrirtækjum og niðurfellingu á skuld-
um þeirra er hruninu breytt í
kreppu. Í stað snöggrar tiltektar er
boðuð langvarandi björgunaraðgerð.
Skuldsetning og neysla fær ekki að
dragast saman og verða að sparnaði
og verðmætasköpun. Jón Daníelsson
og fleiri af hans „skóla“ hagfræð-
innar hafa gert aðgerðaleysi hins op-
inbera að blóraböggli Kreppunnar
miklu. Þá kenningu má hrekja og
sýna fram á að hið gagnstæða er rétt.
Um aldamótin sprakk hin svokall-
aða „dot com“-bóla á hlutabréfa-
markaði og henni fylgt eftir með
stóraukinni innspýtingu nýrra pen-
inga í hagkerfið. Bólan sem þá varð
til á fasteigna- og hlutabréfamarkaði
sprakk haustið 2008, og henni hefur
einnig verið mætt með stóraukinni
peningaprentun. Hvernig getur það
endað með öðrum hætti en nýrri bólu
sem springur með enn stærri hvelli?
Hvenær lærist okkur að Keynes
hafði rangt fyrir sér og að meðöl
hans voru lítið annað en aukinn
skammtur af fíkniefnum fyrir fíkil að
jafna sig á seinustu vímu? Keynes er
dauður og kominn í gröfina, og kenn-
ingar hans eiga að fara sömu leið.
Eftir Geir
Ágústsson
»Hvenær lærist okkur
að hagfræðingurinn
Keynes hafði rangt fyrir
sér og stefna hans hefur
nú beðið endanlegt skip-
brot?
Geir Ágústsson
Höfundur er verkfræðingur, búsettur í
Danmörku, og áhugamaður um upp-
lýsta hagfræðiumræðu.
Keynes er dauður –
jörðum hann
Undarlegt loforða- og
launamál hefur verið í gangi
er varðar stjórnarráð og
seðlabanka. Steininn tók úr
þegar staðgenglar Ragnars
Reykáss birtust í hlutverkum
stjórnarformanns og stjóra
bankans undir bakröddum
stjórnarráðsins, handan hóls-
ins. Þar var ýmist talað um
launaloforð og launahækkanir
sem væru í reynd launalækk-
anir og allt á víxl þannig að
almenningur vissi nánast
minna um staðreyndir máls-
ins. Nema það hafi verið
trikkið.
Formaður bankaráðs er vís
lögmaður, kennari við Há-
skóla Íslands og sinnir trún-
aðarstarfi fyrir almenning
eftir hrunið. Þegar þetta
fernt er til staðar þá leyfist
Láru V. Júlíusdóttur ekki að
hylma yfir hvaða embættis-
eða stjórnmálamenn fela sig
inni í skafli við stjórnarráðið
á bak við óefnd loforð, án
þess að neinn kannist við
slíkt. Engum dettur í hug að
bankastjórinn fari með rangt
mál! Huldulofrullarinn er í
stjórnarráðinu. Þeir sem op-
inberlega hylma yfir eða við-
hafa ósannindi á æðstu stig-
um í stjórnkerfinu við þessar
aðstæður hafa engar máls-
bætur. Forsætisráðherrann
réttsýni verður að taka af
skarið og hreinsa óloftið. Það
gerist með því að ganga í
gegnum skaflinn sem banka-
ráðsformaðurinn sagði að
væri framundan og leggja
spilin á borðið af myndugleik.
Það er óþolandi fyrir jafn-
aðarmenn að í aðdraganda
nýrra kosninga séu æðstu
ráðamenn í seðlabanka og
stjórnarráði véfengdir í jafn
kjánalegu máli. Dragið sann-
leikann upp úr skaflinum! Ef
ekki þá er eðlilegt að einhver
axli skinn sín og standi upp.
Fólk hefur enga samúð með
laumuspilum árið 2010. Ef
æðsta manni í banka og fjár-
málum landsins er lofað ein-
hverju í upphafi og enginn
kannast við það er því ekki
sópað undir teppið. Þegar
fólk hefur skýra réttlæt-
istilfinningu fyrir því að
bankastjórinn segi satt er
það ekkert einkamál í pólitík.
Síðan má spyrja; á ekki bak-
land seðlabankans, stjórnin
eftir hrun, að vera skipuð
sérþekkingu í fjölbreyttri
fjársýslu og hagfræði? Eða
eru sömu gömlu dansarnir
ennþá stignir? Skorað er á
Huldu eða Huldar að koma
upp úr skaflinum! Það þýðir
ekki lengur að segja: „ekki
benda á mig!“
Pálmi Pálmason
Upp úr skaflinum
Höfundur hefur starfað við
framkvæmdastjórn og ástundað
lög og er jafnaðarmaður.