Morgunblaðið - 26.04.2011, Qupperneq 17

17
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 26. APRÍL 2011
Í eigin listaheimi Þessi ungi listamaður tekur sér allan þann tíma sem hann þarf til þess að melta listina sem hann hefur innbyrt á útskriftarsýningu Listaháskóla Íslands í Hafnarhúsinu.
Ómar
Aðeins ein
ríkisstjórn í Evr-
ópu er með hug-
ann við þjóðnýt-
ingu atvinnuveg-
anna. Það er rík-
isstjórn Íslands.
Fyrirmyndin er
fengin frá Vene-
súela. Og svipar
raunar saman í
fleiru en þessu
hvað varðar meðferð valds í
löndunum tveimur.
Frá því maður fór fyrst að
fylgjast með fréttum voru vand-
ræði útgerðarinnar aðalfrétta-
efnið á þriggja mánaða fresti. Þá
voru teknar ákvarðanir um fisk-
verð af ríkisvaldinu, hversu mik-
ið gengi krónunnar þyrfti að
falla í framhaldinu, niður-
greiðslur af ýmsu tagi o.s.frv. Og
þegar vinstrimenn réðu ferðinni
var spurningin auðvitað hverjum
væri pólitískt treystandi til að fá
fiskiskip í hendur. – En svo kom
kvótakerfið og útgerðin fór
smám saman að rétta úr kútnum
þrátt fyrir lélegri aflabrögð en
oftast voru fyrrum. En ekki svo
að kvótakerfið sé fullkomið frek-
ar en annað.
Nú hefur útgerðin verið bjarg-
álna um nokkuð langt árabil,
jafnvel farin að græða, þrátt fyr-
ir að nýgræðingar hafi þurft að
kaupa kvóta af „sægreifum“.
Orðið greifi er einungis notað í
þessu sambandi um útgerð-
armenn sem selt hafa rekstur
sinn; bændur sem hætta og selja
eða leigja út eru ekki nefndir
„búgreifar“ og „iðngreifi“ er
óþekkt orð. „Nú get ég“ er því
mottó dagsins þegar að útgerð
kemur. Kennarar vestur í Há-
skóla sem eiga víst fullt í fangi
með að leysa dæmi á töflunni
fara fremstir ásamt miklum
mannasætti frá Ísafirði.
Útgerðin hefur staðið sína
plikt og ekki skrifað undir loforð
um kaupgreiðslur
mörg ár fram í tím-
ann, ekki vitandi
hvort ríkið verður
búið að gera kaup-
greiðslurnar
ómögulegar. Svo
mikið er stjórninni
í mun að þjóðnýta
útgerðina að lagt er
til atlögu við sjálfa
stjórnarskrána.
Menn vita sem er
að eignir manna
verða ekki gerðar upptækar eða
verðlausar að óbreyttu eign-
arréttarákvæði stjórnarskrár-
innar. Og jafnvel þeir sem fúsir
eru að leggja ómældar ábyrgðir
á ríkissjóð kynnu að hika við
bótaábyrgðina sem að óbreyttu
við blasir við þjóðnýtingu í raun.
Enda verður björninn ekki unn-
inn með afnámi stjórnarskrár-
varinna réttinda. Heldur ekki
eignarnámi í þjóðaratkvæða-
greiðslu. Ísland er aðili að
mannréttindasáttmála Evrópu.
Þar líka er eignarrétturinn var-
inn. Varla ætlar ríkisstjórnin
sér þá skömm að láta dæma sig
öðru sinni fyrir brot á mann-
réttindasáttmála Evrópu með
tilheyrandi milljarðabótum
(þótt undarlega lágt hafi farið í
fjölmiðlum nema Morg-
unblaðinu).
Eftir Einar S.
Hálfdánarson
»Höfundur
hefur engin
tengsl við, vinnur
enga vinnu fyrir, á
engan kunningja sem
stundar útgerð, né
hagsmuni sem tengj-
ast útgerð nema
sem Íslendingur.
Einar S. Hálfdánarson
Höfundur er hæstaréttar-
lögmaður og löggiltur
endurskoðandi.
Þjóðnýting
útgerðarinnar
Tíu ár eru liðin frá því
Schengen-samningurinn
um afnám persónueftirlits
á sameiginlegum landa-
mærum Evrópusam-
bandsins, Íslands og Nor-
egs öðlaðist gildi. Ekki
hafa íslensk stjórnvöld
minnst þessara tímamóta
svo ég hafi tekið eftir, þó
ekki væri nema með því
að meta reynsluna af
þessum viðamikla og
kostnaðarsama samningi. Það er frekar
að hans sé nú getið vegna atburða á
meginlandinu í kjölfar vaxandi straums
flóttamanna frá Norður-Afríku og
deilna milli Schengen-ríkja um hvernig
við skuli brugðist. Hér verða rifjuð upp
nokkur atriði um Schengen um leið og
skorað er á íslensk stjórnvöld að gera
hið fyrsta rækilega úttekt á reynslunni
af aðild Íslands að samningnum.
Fimm ára þóf 1995-1999
Schengen-samstarfið um afnám vega-
bréfaeftirlits hófst 1985 með yfirlýsingu
5 Evrópusambandsríkja og tíu árum síð-
ar voru 10 ESB-ríki orðin þátttakendur.
Um það leyti höfðu Svíar og Finnar
gerst aðilar að ESB og þá var staðhæft
að Norræna vegabréfasambandið frá 6.
áratugnum heyrði brátt sögunni til.
Samstarfssamningur var undirritaður í
árslok 1996 milli Íslands, Noregs og þá-
verandi Schengen-ríkja en með An-
sterdam-sáttmála ESB 1997 voru meg-
inreglur samningsins færðar undir
lögsögu Evrópusambandsins og þar
með orðnar yfirþjóðlegar. Þá var enn
sest að samningaborði og fundnar
krókaleiðir til að Ísland og Noregur
gætu haldið áfram þátttöku sem við-
hengi. Samningur aðila var undirritaður
vorið 1999 en öðlaðist ekki gildi hvað Ís-
land varðaði fyrr en eftir breytingar á
flugstöðinni í Keflavík 25. mars 2001.
Falsrök notuð sem tálbeita
Sjaldan hefur verið beitt jafnmiklum
blekkingum við gerð aðþjóðasamnings
og í þessu tilviki. Íslendingum var talin
trú um að með aðild að Schengen losn-
uðu þeir undan þeirri kvöð
að hafa meðferðis vegabréf
í ferðum til meginlands
Evrópu, annars konar per-
sónuskilríki myndu duga ef
eftir væri leitað. Þennan
spuna tóku margir trúan-
legan þar til hið nýja fyr-
irkomulag brast á. Alla
götu síðan hafa menn verið
krafðir um íslenskt vega-
bréf á Keflavíkurflugvelli,
jafnt við innritun sem og við
vegabréfaskoðun, hvert svo
sem förinni er heitið. Í op-
inberu kynningarriti utan-
ríkis- og dómsmálaráðuneytis um
Schengen var eftir að aðild lá fyrir skýrt
tekið fram: „Vegabréfin alltaf með-
ferðis!“ upphrópunarmerkið komið frá
ráðuneytunum sem keyrðu samninginn í
gegn. – Þagað var sem fastast um þá
staðreynd að ekki þarf að sýna vegabréf
nema einu sinni við innkomu á Schen-
gen-svæðið og síðan ekki söguna meir.
Með Schengen-aðild tók Ísland einnig
að sér að gæta ytri landamæra Evrópu-
sambandsins, m.a. gagnvart ferðamönn-
um frá Ameríku.
Glæpagengi hafa frjálsa för
Önnur aðalröksemd íslenskra stjórn-
valda í aðdraganda Schengen-aðildar
var að með henni væri verið að styrkja
baráttuna gegn alþjóðlegri glæpastarf-
semi. Í stað vegabréfaeftirlits fengju
lögregluyfirvöld aðgang að Schengen-
upplýsingakerfinu (SIS), viðamiklu mið-
lægu tölvuskráningarkerfi um hættu-
lega eða óæskilega einstaklinga. Á bak
við það er fólgin svonefnd SIRENE-
skrifstofa með gagnabanka fyrir lög-
regluyfirvöld. Þetta kerfi kemur hins
vegar fyrir lítið eftir að inn á Schengen-
svæðið er komið þar sem víðtæk og
þaulskipulögð glæpastarfsemi blómstr-
ar og erindrekar hennar rása um ótrufl-
aðir af eftirliti á landamærum. Íslend-
ingar hafa ekki farið varhluta af
skipulögðum þjófagengjum erlendis frá
sem treyst geta á frjálsa för yfir landa-
mæri. Áður höfðu íslensk lögreglu-
yfirvöld byggt upp alþjóðlegt samstarf,
m.a. við Interpol, þannig að því fór fjarri
að Schengen-aðild þyrfti að koma til af
þessum sökum.
Fíkniefnaeftirlit
erfiðara en áður
Ýmsir vöruðu við því í aðdraganda
Schengen-aðildar Íslands að með henni
yrði erfiðara um eftirlit með innflutningi
fíkniefna, þrátt fyrir það að tolleftirliti
yrði áfram haldið uppi. Sem þingmaður
flutti ég ítrekað tillögur um úttekt á
þessum þætti málsins en þær fengust
ekki samþykktar þrátt fyrir jákvæðar
undirtektir frá lögreglustjóraemb-
ættum og Tollvarðafélagi Íslands. Í um-
sögn til Alþingis um tillögu mína og
Kristínar Ástgeirsdóttur haustið 1998
sagði lögreglustjórinn í Reykjavík m.a.:
„Með því verður tolleftirliti ekki haldið
uppi með sama hætti og áður, meðal
annars leit að fíkniefnum.“ Tollvarða-
félagið taldi að niðurstaða úttektar á
þessum þætti einum ætti að ráða úrslit-
um um aðild. Þrátt fyrir þetta fékkst til-
laga okkar ekki samþykkt.
Endurmeta ætti
afstöðuna til Schengen
Í tilefni tíu ára reynslu af Schengen-
aðild ættu stjórnvöld með Alþingi í far-
arbroddi að beita sér fyrir allsherj-
arúttekt á kostum og göllum sem fylgt
hafa þátttöku Íslands í þessu samstarfi.
Liður í slíkri úttekt væri að draga fram
kostnað af Schengen-aðild á þessu tíma-
bili, þar á meðal vegna breytinga á flug-
stöðinni í Keflavík og reksturs stuðn-
ingskerfa SIS og SIRENE. Mestu
skipta þó öryggisþættir er snúa að al-
þjóðlegri glæpastarfsemi að innflutningi
fíkniefna meðtöldum. Sem eyland hefur
Ísland margháttaða sérstöðu er snýr að
samskiptum okkar við aðrar þjóðir.
Kosti þessarar landfræðilegu stöðu þarf
að meta fordómalaust og á raunsæjan
hátt.
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Íslendingum var talin
trú um að með aðild að
Schengen losnuðu þeir
undan þeirri kvöð að hafa
meðferðis vegabréf í ferð-
um til meginlands Evrópu.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Schengen-aðild Íslands
var misráðin