Morgunblaðið - 14.07.2011, Blaðsíða 22

22 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. JÚLÍ 2011
„Kaffihúsið er í suðurstofunni þar
sem kaffið var drukkið og afi lagði
sig á bedda. Þar hefur ekki verið
selt kaffi fyrr en núna,“ segir Jón-
ína Jóhannesdóttir sem rekur kaffi-
hús með Auðuni syni sínum í íbúð-
arhúsinu á Illugastöðum á
Vatnsnesi. Á jörðinni hefur verið
komið upp aðstöðu til selaskoðunar.
Jónína og Guðmundur bróðir
hennar eiga jörðina Illugastaði sem
er þekkt í sögunni vegna þess að
þar urðu þeir atburðir sem leiddu til
síðustu aftöku á Íslandi. Natan Ket-
ilsson og Pétur Jónsson voru myrtir
þar 1828 og Friðrik Sigurðsson og
Agnes Magnúsdóttir síðar dæmd
fyrir þann verknað og hálshöggvin
við Þrístapa.
Guðmundur og Jónína eru afkom-
endur Guðmundar, bróður Natans,
sem fenginn var til að höggva
Agnesi og Friðrik. Þau búa bæði á
Hvammstanga og ekki hefur verið
föst búseta um skeið á bænum. Þau
eru þó með fé og sinna hlunnindum,
meðal annars æðarvarpi, auk ferða-
þjónustunnar.
Selaskoðunarhús
á Lagnaðarhöfða
Guðmundur og Jónína tóku þátt í
stofnun Selaseturs Íslands og er
Guðmundur stjórnarformaður.
Hindisvík var lokað og áhugamenn
voru að velta því fyrir sér hvar
hægt væri að skoða seli. Ákveðið
var að koma upp snyrtiaðstöðu á Ill-
ugastöðum og gera níu hundruð
metra langan göngustíg meðfram
ströndinni. Nú hefur verið byggt
selaskoðunarhús á Lagnaðarhöfða,
á móti skerjum sem selurinn heldur
sig mikið á, og þar eru sjónaukar
sem fólk getur notað.
Teljari á göngustígnum sýnir að á
tólfta þúsund gestir fóru um stíginn
á síðasta ári. Þá eru tjaldsvæðin
talsvert notuð.
„Við fórum að velta því fyrir okk-
ur hvað hægt væri að gera fyrir
ferðafólkið og fórum út í það að losa
stofu og koma þar upp kaffihúsi,“
segir Jónína. Fjögur borð eru í suð-
urstofunni og geta sextán til tuttugu
manns drukkið þar kaffi í einu.
Stundum koma stærri hópar og þá
er reynt að leysa málin á annan
hátt.
Margir ganga inn í norðurstofuna
sem var gestastofa heimilisins. Þar
eru gamlar myndir og munir úr eigu
fjölskyldunnar, frá afa og ömmu
Jónínu og foreldrum hennar. Sumt
er óhreyft frá því afi hennar og
amma bjuggu á Illugastöðum. „Það
finnst sumum merkilegt að koma
hingað inn og aðeins hefur borið við
að gestir hafi spurt um gistingu,“
segir Jónína. Hún segir að ekki sé
aðstaða til að bjóða gistingu í hús-
inu.
Alltaf sést selur
Illugastaðahúsið var byggt 1927
af Guðmundi Arasyni, afa Jónínu.
Síðar bjó Auðbjörg dóttir hans í
húsinu og maður hennar, Jóhannes
Guðmundsson, frá Syðri-Þverá.
Ekki sjást rústir bæjar Natans en
hluti torfhlaðinna veggja gamla
bæjarins sem Guðmundur Ketilsson
byggði stendur uppi.
Jóhannes var mikið náttúrubarn.
Hann safnaði eggjum og lét stoppa
upp fugla. Hluti af safni hans er í
stofunni á Illugastöðum.
Gestirnir koma flestir til að skoða
selinn en einnig fugla. „Útlending-
arnir eru heillaðir af náttúrunni,“
segir Jónína. Þeir fara ekki erindis-
leysu að Illugastöðum því yfirleitt
er hægt að sjá sel af Lagnaðar-
höfða. „Það er ekki nema í kolvit-
lausu brimi sem hann hverfur.“
helgi@mbl.is
Finnst gaman að skoða stofuna
 Á tólfta þúsund manns skoða
seli á Illugastöðum á Vatnsnesi
 Kaffihús á sögufrægum stað
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Norðurstofan Gestastofan á Illugastöðum geymir mikla sögu. Þar eru mun-
ir úr heimili foreldra Jónínu Jóhannesdóttur og afa hennar og ömmu.
„Það er mikill hugur í mönnum að
byggja frekar upp ferðaþjónustuna á
svæðinu. Til þess að svo megi verða
þurfa allir að vera samstiga. Hug-
myndin er að koma á betra sambandi
við söluaðila í Reykjavík um mark-
aðssetningu,“ segir Vignir og telur að
aukin viðskipti geti orðið til þess að
auka tekjur Selasetursins og gera
reksturinn sjálfbæran.
Unnið hefur verið að standsetn-
ingu nýs húsnæðis sem Selasetrið
hefur tekið á leigu, Gærukjallarans
sem svo er nefndur. Þangað fara
fræðslusýningin og upplýsinga-
miðstöðin. Einnig rannsóknaraðstaða
fyrir vísindamenn setursins.
Þessa dagana er verið að flytja
sýningarmunina í nýja setrið. Þeim
verður stillt upp á nýjan hátt og fleiri
munum og ljósmyndum bætt við.
Meðal annars er í athugun að setja
þar upp gamlan bát sem notaður var
til selveiða og veiðibúnað. Glerveggur
verður á milli sýningarinnar og rann-
sóknaraðstöðunnar þannig að gestir
Selasetursins geta fylgst með vís-
indamönnum að störfum.
Þá verður minjagripaverslun í upp-
lýsingamiðstöðinni.
Ekki hefur verið ákveðið með notk-
un húsnæðisins sem losnar í húsi VSP
en skrifstofurnar verða þar áfram.
Vignir bindur miklar vonir við að
nýja sýningin verði lyftistöng fyrir
starfið.
Mikilvægur vinnustaður
Selasetrið er mikilvægur vinnu-
staður á Hvammstanga, þótt ekki sé
hann fjölmennur. Vignir er eini fasti
starfsmaður Selaseturs Íslands en
starfsmenn eru ráðnir í upplýsinga-
miðstöðina á sumrin. Þá eru tveir
starfsmenn í rannsóknardeildinni allt
árið en nokkrir starfsmenn og rann-
sóknarnemar koma til liðs við þá á
sumrin.
„Hvert einasta starf skiptir máli á
litlum stöðum. Það er mikill hugur í
sveitarstjórninni að halda áfram upp-
byggingunni,“ segir Vignir.
Fólk vill nálgast selina
 Selasetur Íslands er miðpunkturinn í uppbyggingu ferðaþjónustu á Vatnsnesi
 Gestir geta fylgst með vísindamönnum að störfum á nýrri fræðslusýningu
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Selaskoðun Þúsundir gesta ganga niður á Lagnaðarhöfða á Illugastöðum á Vatnsnesi til að skoða seli sem flat-
maga á skerjum þar úti fyrir. Selaskoðunarbyrgið stendur ferðafólki opið ásamt sjónaukum.
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Stjórnendur Sandra M. Granquist atferlisfræðingur og Vignir Skúlason
framkvæmdastjóri hugsa alla daga um seli og ferðafólk.
VIÐTAL
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Byggð hefur verið upp ferðaþjón-
usta í kringum selinn á Vatnsnesi.
Fræðslusýning Selaseturs Íslands á
Hvammstanga og rannsóknir á veg-
um þess eru mikilvægir þættir í því.
Nú er verið að endurnýja fræðslu-
sýningu í nýju og rúmbetra húsnæði.
Selurinn hefur lengi dregið ferða-
fólk að Vatnsnesi í Húnaþingi vestra.
Hægt hefur verið að fylgjast með
selum á nokkrum stöðum. Hindisvík
var vinsælasti staðurinn, á meðan
ferðafólk mátti ganga þar um, enda
hefur selalátrið þar verið friðað frá
því upp úr 1940.
Þrír selaskoðunarstaðir
Áhugafólk um sjálfbæra ferða-
þjónustu stofnaði Selasetur Íslands
fyrir sex árum og ári síðar var opnuð
fræðslusýning um seli í húsi Versl-
unar Sigurðar Pálmasonar á
Hvammstanga. Þar er jafnframt
upplýsingaþjónusta.
Hefur þessi starfsemi orðið til að
lyfta undir ferðaþjónustu í kringum
selinn. Nú eru þrír merktir selaskoð-
unarstaðir á Vatnsnesi auk þess sem
bátur er gerður út til selaskoðunar
frá Hvammstanga. Selaskoðunar-
staðirnir eru Svalbarð og Illuga-
staðir á vestanverðu Vatnsnesi og
Ósar á austanverðu nesinu. Hins
vegar hafa landeigendur í Hindisvík
bannað umferð ferðafólks að sela-
látri þar. Þótt selirnir séu miðpunkt-
urinn, af því þá er ekki hægt að
skoða þá hvar sem er á landinu, er
Vatnsnesið áhugaverður staður til
fuglaskoðunar og almennrar nátt-
úruupplifunar.
Þróa sérstakar ferðir
„Hér eru fjölmörg tækifæri,“ seg-
ir Vignir Skúlason sem nýlega tók
við starfi framkvæmdastjóra Sela-
seturs Íslands. Hann bendir á að
tugir þúsunda ferðamanna fari
Vatnsneshringinn á hverju sumri.
„Ferðafólk vill fá þjónustu, ferðir
með leiðsögn, og við munum þróa
ferðapakka til að bjóða. Það er lang-
tímaverkefni,“ segir Vignir sem tel-
ur að auka megi viðskiptin með því
að halda betur utan um mögu-
leikana.
„Það skiptir máli hvernig ferða-
menn haga sér við selaskoðun. Ró-
legri ferðamenn hafa minni áhrif á
selinn,“ segir Sandra M. Granquist,
atferlisfræðingur á rannsóknar-
deild Selaseturs Íslands. Rann-
sóknir á áhrifum fjölgunar ferða-
fólks á fjölda sela í látrum og
hegðun þeirra eru liður í norrænu
samstarfsverkefni, The Wild
North, þar sem áhersla er lögð á
sjálfbæra þróun náttúrutengdrar
ferðaþjónustu.
Hægt er að sjá útsel á Vatnsnesi
en landselurinn er mun algengari.
Selirnir liggja gjarnan uppi á fjöru,
leita fæðu á flóði. Yfirleitt liggja
þeir uppi á skerjum eða í hæfilegri
fjarlægð frá ferðafólki. Dæmi eru
um að fólk sé að hrópa og jafnvel
kasta grjóti til að fá þá til að líta
upp. Sandra segir að þá séu allir á
varðbergi og hvílist ekki.
„Ég trúi ekki öðru en fólk vilji al-
mennt sjá selinn í sínu náttúrulega
umhverfi. Þá er best að vera róleg-
ur. Allt öðru máli gegnir um
kópana sem synda til okkar, til að
forvitnast,“ segir Sandra og bætir
því við að rannsóknirnar séu mikil-
vægur liður í því að hægt sé að
bjóða selaskoðun í framtíðinni,
ekki einungis í fáein ár.
Rannsóknardeildin hefur gefið
út ráðgefandi reglur um hegðun
ferðafólks á selaslóð og starfs-
reglur fyrir fyrirtækin sem vinna í
þessari grein.
Rannsóknardeildin vinnur í sam-
vinnu við Veiðimálastofnun og Há-
skólann á Hólum. Meðal annars er
unnið að almennum rannsóknum á
líffræði sela. Stofnstærð selsins
hefur verið metin út frá talningum
á Vatnsnesi og í sumar verður
reynt að meta stærð stofnsins á
öllu landinu.
Vitað er að selurinn étur lax og
kemur sér stundum fyrir við árósa.
Er það ekki vel séð af veiðiréttar-
eigendum og veiðimönnum.
Sandra segir að vantað hafi upplýs-
ingar um raunveruleg áhrif selsins
á laxfiska og er nú unnið að slíkri
rannsókn. Athuguð er viðvera sela
við ósasvæði í Húnaþingi vestra
með því festa á þá útvarpsmerki.
Einnig er reynt að athuga hvað lax
er mikill hluti fæðu þeirra.
„Þegar við vitum hver raunveru-
leg staða málsins er, getum við
vonandi komið með lausnir sem all-
ir geta sætt sig við,“ segir Sandra.
Bannað að vera
með læti við
selaskoðun