Morgunblaðið - 02.08.2011, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. ÁGÚST 2011
Það eru víst meira en
3 ár síðan Bænda-
samtökin tóku upp fá-
ránlegan áróður forseta
landsins um „fæðu-
öryggi“ sem yrði að
verja með skattpen-
ingum fólksins í landinu
og þar af leiðandi svip-
aður tími síðan ég mót-
mælti með grein þar
sem ég benti á að hér á
landi yrði aldrei fæðuöryggi meðan
við þyrftum að flytja inn megnið af
matnum og það sem framleitt væri
hér byggðist á innflutningi véla, olíu,
korns, áburðar, plasts, lyfja og fl. Nei,
góðir hálsar! Okkar matvæla- og
fæðuöryggi verður aðeins tryggt með
góðri samvinnu við önnur lönd en
ekki í einangrun hér út í ballarhafi.
Samkvæmt fréttum frá í vetur
framleiddu fjárbændur rúmlega
9.000 tonn af kindakjöti árið 2010.
Um 6.000 tonn fóru í neytendur inn-
anlands og afgangurinn seldur úr
landi. Með þessari framleiðslu eru
borgaðir margir milljarðar úr sjóðum
landsmanna sem þýðir það að við er-
um að borga með framleiðslu á kjöti
til útflutnings. Og gleymið ekki því,
að til þess að þetta kjötfjall verði til,
þarf mikinn gróður sem er eins og all-
ir vita af mjög skornum skammti hér
á landi. Munið! Aðeins 25% landsins
eru þakin gatslitnum
gróðri. Svo það er tölu-
verðu fórnað til að selja
umfram rollukjöt úr
landi. Blóðugur gjald-
eyrir þar á ferð. Óraun-
hæfir draumórar að
ætla sér að bjarga allri
heimsbyggðinni með
framleiðslu á kjöti á ör-
foka landi. Látum þær
þjóðir sem eiga nægan
gróður sjá um rollu-
kjötsframleiðsluna en
snúum okkur í ríkara
mæli að framleiðslu grænmetis og
svína- og alifuglakjöti.
Annað. Bændur eru nú mjög upp-
teknir af því að ganga ekki í Evrópu-
sambandið og vilja þar af leiðandi
ekki taka þátt í samningaferlinu. Þó
gera þeir samt kröfur, svona til vara.
Nefnilega að fá sína styrki áfram,
jafnvel þó það þurfi að skera niður í
öllum skólum og heilbrigðisstofn-
unum í landinu. Bara að þeir fái að
vera áfram á ríkisspenanum. Eðlilega
eru þeir hræddir. Þeir yrðu þá hugs-
anlega að taka upp skynsamlega
framleiðslustýringu og jafnvel skikk-
aðir til að hafa rollurnar í beit-
arhólfum og setja dren í alla skurði
og fylla þá síðan af mold. En ég held
nú samt að þeir myndu ekki missa
ríkismeðlagið sitt, því þeir gætu
örugglega vælt eitthvað út á lengdar-
og breiddargráður („norðan við hníf
og gaffal“), rigningasumur, kuldaköst
og klaka eða eitthvað annað. Sorgleg-
ast af öllu er þó það að búin bera sig
ekki fjárhagslega, þrátt fyrir alla
milljarðana frá skattpíndri þjóð og
aðra atvinnu sem flestir bændur
stunda með búskapnum.
Í vor sem leið voru þeir svolítið
uppteknir af mögulegri mengun frá
verksmiðjum og ruslbruna. Þeim
áhyggjum deili ég heilshugar með
þeim. Við megum ekki undir neinum
kringumstæðum láta bjóða okkur
mengun í nokkurri mynd, hvorki
sjón-, lyktar- eða eiturmengun, eins
og t.d. við í þéttbýliskjörnunum látum
yfir okkur ganga. Í því sambandi vil
ég þó benda á, að á mörgum sveita-
bæjum er enn verið að brenna plast-
umbúðir og sinu. Og þar eru sko eitr-
aðar gufur sem stíga þá upp í háloftin
og berast víða. Og þegar sinubruninn
fer úr böndunum er látið að því liggja
að einhver hafi hent logandi sígarettu
út um bílglugga. Einhver ömurleg-
asta sjónmengun hér á landi eru svo
allar þessar plastbaggabyggingar út
um alla mela, móa, holt, hæðir og tún.
Alls konar véladrasl á víð og dreif,
jafnt í þéttbýli sem dreifbýli, er ekk-
ert nema argasta sjónmengun.
Enn eitt, svo fólk fari nú að
hamstra kindakjöt allt árið, er
hræðsluáróður um að trúlega verði
ekki til nægilega mikið af því á grillið
í nánustu framtíð, þar sem búið sé að
flytja allt „öryggiskjötið“ úr landi. Nú
verði bara að auka framleiðsluna um
allt að 70%. Auk þess þurfi að hækka
verðið á hæklum og hálsliðum þar
sem búið sé að selja alla góðu bitana
fyrir okurpeninga úti í löndum. Það
verður að græða á báðum vígstöðum.
Þetta kallar maður nú bara algjöra
snilld!
Að lokum. Af hverju í ósköpunum
má ekki flytja út alifugla- og svína-
kjöt sem framleitt er án styrkja?
Hvers vegna eru rollurnar alltaf í
fyrsta sæti? Hinar „heilögu kýr Ís-
lands“? Hvaða rugl er í gangi? Kinda-
kjöt er alveg ágætt og ullin frábær en
við verðum að fara að viðurkenna að
kindin hefur ekki lengur forgang.
Fleiri kjöttegundir hafa haslað sér
völl í mögum landsmanna, kjöt sem
ekki er framleitt á örfoka hálendi.
Viðurkennum vandann og fækkum
búum. Framleiðum bara það sem við
getum sjálf torgað, þessi 6000 tonn í
ár og svo kannski minna á því næsta.
Þeir sögðu í vetur að 8 til 9 svína-
kjötsframleiðendur framleiddu jafn-
mikið kjöt og 1400 fjárbændur! Þetta
er náttúrlega bara alveg út úr kú.
Hinar „heilögu kýr“ Íslands, rollurnar
Eftir Margréti
Jónsdóttur » Aðeins 25% landsins
eru þakin gat-
slitnum gróðri. Svo það
er töluverðu fórnað til
að selja umfram rollu-
kjöt úr landi.
Margrét Jónsdóttir
Höfundur er eftirlaunaþegi.
Fjölmargir sjó-
menn greiða lífeyr-
issjóðsiðgjöld sín til
Gildis lífeyrirssjóðs.
Á ársfundi lífeyr-
issjóðsins, sem hald-
inn var í lok apríl,
var tillögu undirrit-
aðs um opnun sjóðs-
ins fyrir hinum al-
menna félagsmanni
hafnað. Tillagan var
á þá leið að kosið
yrði til stjórnar sjóðsins á árs-
fundi úr nöfnum þeirra sjóðfélaga
sem byðu sig fram. Þar hefðu að-
eins atkvæðisrétt sjóðfélagar sem
mættir væru til fundarins. Því var
gert ráð fyrir í tillögunni að sjó-
menn sem ekki gætu mætt til
fundarins starfa sinna vegna,
gætu falið atkvæði sitt maka eða
öðrum nákomnum.
Taldi sjálfgefið að stjórn-
armenn segðu af sér
Við mótun tillögunnar hafði ég
ýmislegt í huga. Til dæmis að fá
útrás fyrir óánægju mína með
stjórn sjóðsins eftir að í ljós kom
að sjóðurinn hefur tapað tugum
milljarða á síðustu árum sem jafn-
gildir áratuga greiðslu iðgjalda
sjóðfélaga. Við slíkar hamfarir
taldi ég sjálfgefið að stjórnarmenn
sem þá sátu segðu af sér. Ekki
einn einasti gerði það, þeir báðust
ekki einu sinni afsökunar, heldur
voru einstaka aðilar atvinnulífs og
launþega borubrattir og svöruðu
fullum hálsi þegar athugasemdir
bárust á ársfundi sjóðsins í kjölfar
hrunsins.
Það er ekkert launungarmál að
ég settist niður með sjálfum mér
og ákvað að gera eitthvað í mál-
unum. Ég treysti þessum mönnum
ekki til að sjá um vörslu á lífeyr-
issparnaði umbjóðenda minna.
Tæpitungulaust – ég ákvað að
hagsmunir þeirra yrðu best varðir
með því að losa sjóðfélaga hægt
og bítandi við þessa menn og að
atkvæðisréttur væri
bundinn við sjóð-
félaga, þá sem sýndu
sjóðnum áhuga.
Atkvæðisréttur ekki
bundinn við handvalið
fulltrúaráð eins og nú
er.
Valdalítill
ársfundur
Þegar ég rýndi í
samþykktir sjóðsins
sá ég að það var hæg-
ara sagt en gert. Allt niðurnjörvað
í girðingar, allt krossað í bak og
fyrir þannig að ekki næðist að
leysa utan af pakkanum. Líkja má
þessu við viðskiptaflækjuna sem
braskarar (fjárfestar) bundu utan
um brask sitt með peninga al-
mennings. Ekki hægt að ná í
kauða til að láta hann svara fyrir
gjörðir sínar. Skýtur sér á bakvið
eignalaus fyrirtæki og segir með
bros á vör: „Jess“ þegar skipta-
stjóri þessara fyrirtækja lýsir þau
gjaldþrota. Kröfur upp á millj-
arða, engar eignir hefðu fundist í
búinu! Hvers konar leit, spyr ég,
þegar braskarinn situr sem aldrei
fyrr áfram við fyrri iðju í krafti
valds sem honum hefur hlotnast?
Jæja – nóg með það – efnið hleyp-
ur ekki frá manni.
Líkt er á komið með regluverki
Gildis lífeyrissjóðs. Stjórnin hefur
það á valdi sínu hvaða mál koma
til meðferðar á ársfundi. Stjórnin
er þannig æðri ársfundi sjóðsins.
Þessu þarf skilyrðislaust að
breyta og þar sem fulltrúar sjóð-
félaga í stjórn sjóðsins sýna því
ekki áhuga verður það að gerast
með auknum þrýstingi á þá frá
umbjóðendum þeirra. Ég trúi ekki
öðru en sjóðfélagar taki undir
slíka kröfu.
Það verður aftur að segjast eins
og er að undirritaður fann fyrir
tómleika gagnvart þessu málefni á
síðasta ársfundi sjóðsins, hafði
reyndar fundið fyrir slíku á fyrri
ársfundum sem hann hefur setið.
Sjóðfélagar sem sátu fundinn tóku
ekki undir tillögurnar, hvorki í
tjáningu á fundinum né í atkvæða-
greiðslu. Einu atkvæðin sem til-
lögurnar fengu komu úr röðum at-
vinnurekenda.
Hvatt til aukins lýðræðis
innan sjóðsins
Tilefni þessarar greinar er sam-
töl sem ég hef átt við sjóðfélaga
sem lásu fréttir af ársfundinum.
Þeir hafa hvatt mig til áframhald-
andi baráttu fyrir auknu lýðræði
innan Gildis lífeyrissjóðs. Þeir
segjast fylgjast með og eru að
ræða þessi mál samhliða störfum
sínum úti á sjó. Þeir hafa áhyggj-
ur af þeim hluta ævisparnaðarins
sem geymdur er í lífeyrissjóðnum
sem ætlað er að gera þeim lífið
auðveldara þegar starfsævinni
lýkur.
Þá var fjallað um málefnið á
fundi stjórnar Landssambands
smábátaeigenda sem haldinn var
um miðjan júlí. Þar var undirrit-
aðar hvattur til að halda áfram að-
haldi sínu gagnvart sjóðnum.
Eftir Örn Pálsson
Örn Pálsson
» Tilefni þessarar
greinar er samtöl
sem ég hef átt við sjóð-
félaga sem hafa hvatt
mig til áframhaldandi
baráttu fyrir auknu lýð-
ræði innan Gildis.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Landssambands smábátaeigenda og
félagi í Gildi lífeyrissjóði
Er lífeyris-
sparnaðurinn
í uppnámi?
Allsherjarþing Sam-
einuðu þjóðanna sam-
þykkti 16. desember
1991 ályktun nr. 46/
1991 um stefnumið í
málefnum aldraðra „til
þess að lífga við árin
sem bæst hafa við líf-
ið“. Í ályktun Allsherj-
arþingsins var átján
grundvallarmark-
miðum skipt í fimm
efnisþætti: sjálfstæði, virkni, lífsfyll-
ingu, reisn og umönnun, með
áherslu á að aldraðir þurfi að njóta
allra þessara þátta til jafns við aðra
þegna þjóðfélagsins.
Hlutverk aldraðra innan fjöl-
skyldunnar og í samfélaginu er afar
mikilvægt, enda þótt framlag þeirra
sé oft ekki metið að verðleikum og
hinn félagslegi auður sem í þeim býr
sé gjarnan vannýttur. Sú þekking
sem aldraðir hafa aflað sér með
langri lífsreynslu er mikilvægt fram-
lag til félagslegrar og efnahags-
legrar þróunar. Þátttaka aldraðra í
sveitarfélögum eykur lífsgæði þeirra
og stuðlar að betra samfélagi.
Stjórnvöld ættu því í samráði við
sveitarfélög, frjáls félagasamtök og
fulltrúa eldri borgara að hvetja til
þátttöku allra aldurshópa í sam-
félaginu og þróa slíkt með því að
nálgast verkefnið á víðtækan hátt.
Setja þarf heildstæð markmið varð-
andi málaflokka á borð við sam-
félagslega þróun, húsnæðismál, um-
hverfismál, samgöngur, heilbrigð-
ismál, félagsþjónustu, menntamál,
atvinnulíf og elligleði.
Þá segir í Vínar-framkvæmda-
áætluninni um málefni aldraðra (Vi-
enna International Plan of Action on
Ageing), að mörg lönd hafi sett á
stofn landsnefndir aldraðra í þeim
tilgangi að tryggja á landsvísu öflug
og samræmd viðbrögð gagnvart
hækkandi meðalaldri íbúa og að
réttar aldraðra sé gætt, velferð
þeirra aukin og lagt sé mat á stefnu-
mótun og þjónustu fyrir aldraða.
Ísland á sína þykjustunefnd, Sam-
starfsnefnd um málefni aldraðra
heitir hún og á að starfa á grundvelli
laga um málefni aldraðra nr. 125/
1999. Samkvæmt lög-
um skal ráðherra skipa
fimm menn í þessa
nefnd og fimm til vara
eftir hverjar almennar
alþingiskosningar.
Verkefni samstarfs-
nefndar um málefni
aldraðra eru að vera
velferðarráðherra og
ríkisstjórn til ráðu-
neytis um málefni aldr-
aðra, vera tengiliður
milli ráðuneyta, stofn-
ana og samtaka sem
starfa að málefnum aldraðra og
stjórna Framkvæmdasjóði aldraðra
og gera tillögur til ráðherra um út-
hlutun úr sjóðnum. Nefndina skipa
nú: Rannveig Guðmundsdóttir, for-
maður , Ólafur Þór Gunnarsson,
Unnar Stefánsson, Ragnheiður Her-
geirsdóttir, Pétur Magnússon.
Þarna eru bara tveir öldungar,
hinir eru unglingar! Mikið heið-
ursfólk og mikilhæft, en þarf greini-
lega að taka verkefni sín alvarlega.
Því hvar var gagnrýni þessarar
nefndar þegar eignaupptakan hófst
2009, bæði með niðurfellingu grunn-
lífeyris og hækkun fjármagns-
tekjuskatts ásamt lækkun allra frí-
tekjumarka? Ekki einu sinni
mæðustuna heyrðist frá þessari
þykjustunefnd ríkisstjórnarinar þá.
Þá er líka – væntanlega ríkistyrkt
– apparat, sem heitir Öldrunarráð
Íslands, og þar eiga aðild samtök, fé-
lög, fyrirtæki og stofnanir, þar með
talið sveitarfélög, sem vinna að mál-
efnum aldraðra. Aðilar eru nú alls
31.
Markmið Öldrunarráðs Íslands er
að vinna að bættum hag aldraðra.
(Ath.: öll sveitarfélög eiga sam-
kvæmt lögum að annast aldraða sem
og aðra sem „vinna þarf með“).
Ég hef ekki nennu til að leita í
viskubrunnum þeirra sem þarna
starfa eða árangurs þeirra visku.
Í Madrídar-sáttmálanum frá 2002
og Vínarsáttmálanum frá 1983 segir
hinsvegar að „aldraðir eru sjálfir
bestu talsmennirnir í málefnum sem
að þeim snúa“.
Samtök aldraðra sem stofnuð
voru 1973 hafa aldrei orðið vör við
afskipti eða haft samræðu við ofan-
greind apparöt á sinni vegferð, nema
vera skyldi viðkoma 1981 þegar
samtökin urðu að ósk sinni að Fram-
kvæmdarsjóður aldraðra var stofn-
aður. En til Framkvæmdarsjóðsins
hefur ekkert spurst í sögu samtak-
anna.
Spurningarnar eru: Hverjar eiga
megináherslur að vera? Hvað vilja
aldraðir sjálfir? Það er ljóst að mikl-
ar breytingar eru framundan, 67+
eru nú um 26 þúsund en verða vænt-
anlega 59 þúsund 2030.
Þjónusta og félagsstarfið þarf að
taka mið af því og hafa í frammi
nauðsynlegan sveigjanleika. Þetta á
ekki síst við þegar hugað er að hús-
byggingum sem kosta mikla pen-
inga. Hús sem byggð eru nú á tímum
geta staðið lengi.
Meginhugmynd Samtaka aldr-
aðra er að aldraðir búi í húsnæði
sem falli að þeirra þörfum og stuðli
að sjálfstæði og reisn þeirra í stað
stofnanavistar. Markmiðið að allir
búi heima sem lengst hentar auðvit-
að ekki öllum, því til að einstaklingur
geti búið heima þarf að vera hægt að
tryggja öryggi hans. Þetta öryggi
byggir á samspili margra þátta og
þjónustukerfa.
Stefnan er að tryggja aukið sjálf-
stæði og reisn á ævikvöldi. Stofn-
anavistin verði sem styst og fólk búi
við eðlilegt heimilislíf þar til spít-
alavist er óumflýjanleg. Þessi stefna
sparar milljarða útgjöld fyrir ríkis-
sjóð, höfuðborgina og aðrar bygðir.
Þetta þarf að hafa í huga þegar
mörkuð er stefna í öldrunarþjón-
ustu, en þá má aldrei gleyma að
aldraðir eru ekki samlitur stór hóp-
ur heldur ólíkir einstaklingar með
minnst þrjátíu ára aldursbili, með
ólíkan bakgrunn, ólíkar þarfir og
mismunandi lífsviðhorf.
Er öldrun vannýtt
félagsleg auðlind á Íslandi?
Eftir Erling Garðar
Jónasson » Þessi stefna sparar
milljarða en þá má
aldrei gleyma að aldr-
aðir eru ekki samlitur
stór hópur heldur ólíkir
einstaklingar með þrjá-
tíu ára aldursbili,
Erling Garðar Jónasson
Höfundur er formaður
Samtaka aldraðra.