Líf og list - 01.02.1951, Blaðsíða 21

BOKMENNTIR
Frh. af bls. 13.
hefur næmt auga og viðkvæmt hjarta.
Hinar léttu og lipru frásagnir eru all-
flestar blandnar trcga í lokin. Svo eru
°g t. d. Saga um jólatrc, Snæfríður er
cm hcima, Heldurðu, að cg hafi aldrci
att móður? og Að vcra fullorðinn. Þcssi
síðast talda minnir annars á Aldous
Huxley, cins og hann lýsir sambandi
ungs og gamals af andstæðu kyni. En
sagan er ckki verri fyrir því.
Athyglisverðust er þó síðasta og
yngsta sagan, Heiman og heim. Hún
fjallar um Amcríkufcrðirnar forðum,
seðar mcð augum nútimakynslóðar:
ekki er alls staðar gæfa, þar sem gulls
er von. Höfundur afsakar það í formála,
•ið lcsendum kunni að þykja hún „ívið
stuttaraleg, jafnvcl torskilin". Þess hcfði
þó ckki gcrzt þörf. Einmitt tækni hin's
^áorða stíls lýsir bctur en langteygður
lopi heimkomu hins týnda sonar. Inn
1 hugarhcim Ameríkufarans, scm kom
hejm til að deyja og furðulegustu sög-
Ur höfðu gengið um, vcrður vart betur
skyggnzt cn gcrt er í cftirfarandi lýs-
>ngu: „Hundinn Snata kallaði hann
a*drei sama nafni og aðrir. Þcgar scppi
lá fram á lappir sínar á bæjarhellunni
gekk öldungurinn framhjá, gaut til
hans hornauga og tautaði: Sjá smcttið
a Wodchousc dómara núna. Svciattan;
syei þcr, grcyið! Rauða kussan fékk
einnig sín nöfn, svosem Mrs. Bcntson,
eða þegar glott öldungsins varð hvað
meinlegast: Thc Lady of This Very
House. — —“
Stílbrögð höf. cru þannig að hann
treður skoðunum sínum ckki inn á les-
andann. Hann leggur aðcins fyrir liann
staðreyndir, fólk og umhverfi. Elías
^ar er jafnvel um of hlédrægur á stund-
"tn. Það er scm hann sé að afsaka, að
hann sé að ónáða mann mcð efni því,
scrr> hann ber á borð. Sumar sögurnar
verða vcikan við það en ella. En sfðasta
sagan bendir ótvírætt til, að hér cigi
hann styrklcika mcð auknum þroska,
sem eigi cftir að bcra hróður hans víða.
VÖGGUVÍSA, brot úr ævintýri, er
sérstæð bók. Ymsum gæti fundizt hún
léleg bók, jafnvel skaðleg. Hún gefur
tilefni til margs — cn fyrst og frcmst
til alvarlegrar íhugunar. Elías Mar leik-
ur hér djarfan lcik. Og hann gefur
höggstaði á sér. Það er scm hann sé að
rcyna á þolinmæði lesendanna — og eru
þeir þó margreyndir fyrir. Það er scm
hann segi: Með þessari bók stcnd ég
cða fell. Ég hcfi skrifað það, sem mér
liggur á hjarta eftir mínu eigin höfði.
Ykkar er svo að dæma. Og þá getum
við skilið sáttir að kalla.
Bambínó hcitir scxtán ára unglingur.
Hann lciðist út í ævintýrið mcð eldri
félögum. Þeir brjótast inn á skrifstofu
Arngríms Arngrímssonar hcildsala og
stcla 10 þúsund krónum. Ævintýrið
heldur áfram. Bambínó gengur æ lcngra
inn í töfrahcim hinna fullorðnu undir
vígorðinu: Að vera maður mcð mönn-
um. Hann kynnist blcssun brennivíns-
drykkjunnar. Hann finnur þá sælu-
kennd að geta slegið um sig mcð fimm-
tíu- og hundrað-köllum. Hann kynnist
næturlífínu, þar sem brennivín og jass-
tónar eru vegurinn að ástarsælunni. Og
hann drekkur bikar ævintýrsins í botn.
Lcyndardómar ástarinnar birtast honum
af sjálfu sér, enda þótt hann spyrji að
morgni: „Af hverju var það ckki
betra?“ Bambínó er knúinn áfram inn
leynigöng æviritýrahallarinnar. Árang-
urslaust reynir hann að snúa við. Hann
hefur grun um, að þetta sé þrátt fyrir
allt draugahöll. Við útgöngudyrnar bíð-
ur hans Ncmesis. Þar með cr skeið
Bambínó á cnda runnið.
Elías Mar cr nú öllu kaldhæðnari en
í fyrri sögum sínum, enda færist hann
þcim mun meira í fang. Hann cr skáld
sinnar kynslóðar, og það sem meira er
— hann reiðir að henni hnútasvipu og
húðflettir hana. Ástandsárin settu sinn
stimpil (stæl) á næturlífið og mótuðu
það sízt til hins betra. Einhvcrjir fjár-
aflamenn fengu þá hugmynd, líklega
cftir amerískri fyrirmynd (undirritaður
þekkir hana a. m. k. ekki úr Evrópu-
löndum), að setja á fót sítrón- og kóka-
kóla-knæpur fyrir unglinga til að hanga
þar heila og hálfa daga. Elías Mar veit,
hvað hann er að segja, þegar hann liefur
þáttaskil í sögunni á þessum orðum:
„Billjard, kaffihús, gatan, sóðabarinn,
þrjúkaffið heima, billjard, sóðabarinn,
gatan, þangað til von var á Badda Pá
úr vinnunni" (bls. 44). Þetta er vinnu-
dagur söguhctjunnar Bambínó. Hinar
brennivínsþyrstu og yfirborðskenndu
ungu stúlkur fá sitt. Jóðlandi á gúmmí-
tuggum og amcrískum orðskrípum velta
þær inn úr dyrunum í „næturgeimið"
hjá „stælgæunum'1 auðvitað með Ame-
ríkana í eftirdragi til að vera vissar um
að allt sé í réttum „stæl“. Gúmmítugg-
una kallar höf. hið „lífsnauðsynlcga
meðal við taugaóstyrk og svcita-
mennsku“. Lýsingin á þessari æsku
„ævintýrisins" cr harðorðasta ádeilan,
sem fram hefur komið og eru það þó
orð í tíma töluð. Mcð þcssari skáld-
sögu hefur Elías Mar hafið sig yfir
skáldskap hins fánýta hugsanavaðáls,
auðnið og tómið, þar sem höfundarnir
stara stöðugt á naflann á sjálfum sér,
en kemur við eina af hinum veiku kvik-
um þjóðlífsins og stingur á meinsemd-
inni. Fyrir það citt er Vögguvísa bók-
menntalegur fengur.
En eins og ég gat um í upphafi teflir
höf. djarft, á fleirum sviðum en einu.
Tilsvör hans nálgast stundum að vera
ekki prenthæf, en þau ciga hcima í því
umhverfi, sem dregið er upp. Málfar-
ið á bókinni mun hcldur ckki hafa við-
gengizt hingað til í bókmcnntum, cnda
getur hrognamál, scm unglingar „ævin-
týrsins“ tala, ekki kallazt íslenzka. Fyr-
ir það á höf. ef til vill eftir að sæta
hörðum dómum. Hann teflir því djarft
hér sem annars staðar. Höf. hefur orð-
tekið hina amerísku íslenzku ástands-
ins og þjappað henni saman í þcssari
stuttu skáldsögu. Vitanlega verður úr
því skrípamál — jafnvel af því amerísk-
ki-yddaða máli, scm hér komst í móð,
cnda þótt öll orðin séu tekin af vömm
íslenzks fólks. En allt hefur sinn tál-
og LIST
21