Líf og list - 01.10.1951, Blaðsíða 2

Tuttugasti ágúst
HÉR SIT ÉG á kaffihúsinu, ein-
mana sem ösp í holti, maður á miðj-
um aldri og farinn að fitna, á köfl-
um svolítið þreyttur á taugum, en
þó sæmilegasta skepna. Ég er einn,
svo aleinn, að ég hef ekki lyst á
kaffinu. Hvar eru vinir mínir? Það
má guð vita. Líklega í sumarfríi eða
einhvers konar fríi. Horfnir eru þeir,
að minnsta kosti í bili; og nú sé
ég, hve þetta kaffihús er ljótt og
snautt. Með sumri, þegar jörð fer
að gróa og trén að laufgast í görðun-
um, fölnar og visnar að sama skapi
allt líf á kaffihúsinu. Unaðsskær
birta hásumarsins kemur upp um lit-
leysi veggjanna, skítinn á gólfinu,
myrkurdrungann í skotunum, óheil-
næmi andrúmsloftsins. Kaffihúsið
er ekki sumarstofnun. Dýrð hins
stutta íslenzka sumars kemst ekki
yfir þröskuld þess. Það er víst þess
vegna, að hér eru svo fáir í kringum
mig, því að hver vill fara á mis við
dýrð hins stutta íslenzka sumars.
Ég sit við opinn glugga og horfi
út á götuna. Stúlkan kemur með
kaffið og vínarbrauðið. Ég geri til-
raun til að neyta þessara dýru krása,
en í sama bili fer Ijúfur blær inn
um gluggann og ber með sér angan
af þurrkaðri töðu utan af túni, og ég
gleymi vínarbrauðinu, gleymi stund
og stað, því að þessi angan lýkur
upp heimi minninganna, sem venju-
lega blundar rótt í neðstu skúffu
hugans. Ég hef yngzt um tuttugu ár
og létzt um tuttugu kíló, ungur og
sterkur sveitamaður að hamast við
heyþurrkun á túni föður míns fyrir
austan, og sólin logar og svíður
sveitt andlit mitt, og ég finn kraft
vöðvanna og styrk tauganna, og
kaupakonan er á aldur við mig sjálf-
an. Við erum að binda, hvort okk-
ar skyldi verða fljótara að þræða í
högldina? Skítt með það, meira máli
skiptir, að vangar okkar snertast,
þegar við beygjum okkur eftir högld-
unum. Ekki veit ég, hvort er heitara
og rjóðara, þessi sól, sem svíður
hægri kinn mína, eða þessi vangi,
sem brennur á þeirri vinstri, en ég
tek það, sem hendi er nær, og taðan
er sterk og angandi, jafnvel þótt hún
sé engin blástör.
Já, það er kaffið, skyldi það vera
alveg ódrekkandi? Vínarbrauðið er
eins og liðið lík, það sjá allir, en ég
vil reyna við kaffið. En aftur fer
blærinn um gluggann og slær fyrir
úr annarri átt. Síldarlykt! Guð
blessi þig, indæla síldarlykt neðan
frá höfn, einnig þú ferð með mig
mörg ár aftur í tímann og alla leið
norður á Siglufjörð. Ég er þar í at-
vinnuleit, peningaleit og ævintýra-
leit, og allt er þetta auðfundið, það
er hér á hverju götuhorni, á hverju
plani og í hverjum danssal. Hér er
liturinn litur, lyktin lykt og lífið líf,
ekki siður en á túni föður míns. Síld-
arskip og síldarkarlar, forugar göt-
ur, skýluklútar og gular olíusvuntur,
leifturhröð handtök, hve mörgu ægir
hér ekki saman, hversu undursam-
legir töfrar búa ekki í þessari himn-
esku grútarlykt, sem blessuð bæjar-
stjórnin sendir mér inn um gluggann
á þessu litlausa og mannlausa og
náttúrulausa kaffihúsi.
Fröken, ég ætla að borga, gjörið
þér svo vel.
Ég ætla að fara út, þangað sem
grasið grær og síldin angar, ég ætla
að binda nokkra bagga af töðu eða
vinna tímakom á plani norður á
Siglufirði eða eitthvað svoleiðis. Nei,
annars, ég fer ekki í sumar, það
verður of seint. En næsta sumar, að
mér heilum og lifandi, ég skal fara
fyrstur og koma seinastur, hlaðinn
af angan sumars og varma sólar, þó
ég sé kominn á miðjan aldur og far-
inn að fitna. Ég skal.
Tuttugasti og sjöundi október.
OG SVO ER allt í einu kominn
vetur. Löngum hefur verið alsiða á
íslandi og þótt góð lenzka að bölva
vetrinum niður fyrir allar hellur og
bregða honum sem tákni hins illa.
Þó hefur veturinn átt týhrausta mál-
svara. Bjarna Thorarensen hefur
sjálfsagt runnið til rifja vetrarkvíði
og kuldavol landa sinna, enda tok
hann svari vetrarins svo að um mun-
aði. Bjarni var vetrardýrkandi og
játaði opinskátt trú sína á hinn
harða og kalda en hreinskipta höfð-
ingja, sem elur hrausta og geiglausa,
harða og hreina menn. Þessi trU
hans kemur víða fram, en hvergi
tígulegar en í kvæði hans um Vet-
urinn, einu skáldlegasta og stílgöfg'
asta kvæði, sem vér eigum:
Hann er riðinn frá
heimum miðnáttar,
aflbrunni alheims
og ótta munaðar.
Annað skáld norænt trúði á kuld-
ann til menningar mannskepnunni
og mundi hafa viljað kalla norðrið
aflbrunn alheims eins og Bjami, ef
hann hefði verið borinn til eins
kynngimagnaðs máls og hann. Það
var Johannes V. Jensen. í meistara-
verki hans um jökulinn flýja frum-
stæðir norðurverar suður á bóginn
undan aðsteðjandi ísöld. Aðeins einn
snýr við, bregður grönum við norð-
anéljunum, kreppir hnefann um
steinöxi sína og fetar einn og ein-
beittur til norðurs aftur, tekur upp
baráttuna við kuldann, og kuldinn
gerir hann að manni: „Han blev det
förste menneske“.
Kuldinn gerði oss að mönnum, seg-
ir Johannes V. Jensen. Veturinn
gerði oss íslendinga að bókmennta-
þjóð, segjum vér. Að eðlisfari erum
vér ekki bókmenntalega sinnaðri en
aðrir menn, en samt gerðum vér a
miðöldum heimsins beztu bækur, og
enn megum vér heita vel liðtækir.
Framh. á bls. 23
2
LÍF og LIST