Líf og list - 01.10.1951, Blaðsíða 6

II
HALLDÖR KILJAN LAX-
ness var aðeins 17 ára, þegar
hann fékk útgefna fyrstu skáld-
sögu sína. Nú á hann að baki
ósköpin öll af bóksögum, smá-
sögum, kvæðum og ritgerðum.
Hann var eitt sinn kaþólskur
og dvaldist í frönskum og belg-
iskum klaustrum, hann hefur
verið í Rússlandi og Ameríku.
Eftir langferð sína kom hann
heim aftur sem sósíalisti og
rétttrúaður marxisti. Hin langa
skáldsaga „Vefarinn mikli frá
Kasmír“ er til marks um ólgu
umbrotatímans. Laxness gat
sér nafn bæði í Ameríku og
Evrópu með skáldsögunni Sölku
Völku, sem Aschehougs forlag
gaf út 1946 í bókmálsþýðingu.
Aðalpersónan er ung stúlka,
sem kölluð er Salka Valka, en
það er dregið af réttu nafni
hennar, Salvör Valgerður. Móð-
ir hennar er snauð og lítils
metin kona, og Salka Valka
gengur ein og óstudd út í lífið,
full tortryggni í garð mann-
anna. Hún er innhverf og íhugul,
en gædd dug og framtaki. Með
undrun og óróleik gengur hún
um í fiskiþorpinu, þar sem
verkamennimir hefja verkfall
til baráttu fyrir betri kjörum.
Forsprakkinn í þessari deilu er
áróðursmaðurinn Arnaldur, sem
verður rpannshugsjón hennar.
En Arnaldur er þó ekki allur
þar sem Salka sér hann. Litla
þorpsbyltingin fer út um þúfur,
og Amald dreymir um að verða
mikill maður annars staðar.
Þegar Salka Valka skilur, að
ást þeirrá, sem henni var allt
lífið, var aðeins áfangi á braut
hans, fórnar hún síðustu aur-
unum sínum til þess að hann
geti keypt farseðil og farið burt
úr fiskiþorpinu. Salka Valka
stendur eftir á ströndinni með
hið eldforna stríð í hjarta —
hinn eilífa klofning milli ástar
og heims. Laxness hefur gefið
lifandi lýsingu á hinni ungu
konu, sem einnig sýnir nokkur
einkenni sjálfrar þjóðarinnar á
erfiðum tímamótum. Hann hef-
ur safnað skaphafnareinkenn-
um heillar þjóðar á skarpt
drengna mynd, sem bæði er
sérstæð og altæk. Samtímis hef-
ur hann gefið oss stórbrotna
mynd af þjóðlífinu á íslandi,
mótaða af nákvæmri, alhliða
þekkingu á raunveruleikanum
og borna fyrir oss með heiðum
skýrleik og hlutlægni. Vér höf-
um hitt fyrir Ísland nútímans,
sem býsna fá okkar þekkja
nokkuð að ráði.
III
HVER ÞJÓÐ hefur sína bylgju-
lengd, sem frábrugðin er öll-
um öðrum. Ef maður leitar
djúps skilnings, verður maður
að freista að komast á þessa
bylgjulengd þjóðarinnar með
hjálp bókmenntanna. Megin-
eðli þjóðar getur maður lesið
um í bókheimi hennar. Skáld-
skapurinn er bein braut inn að
hjarta þjóðarinnar. Enginn snill-
ingur, hversu mikill sem hann
er, skrifar eingöngu af sjálfum
sér. Öll stórskáld sækja inn-
blástur til þjóðar sinnar. Skáld-
ið talar fyrir munn allrar þjóð-
arinnar.
í síðasta stríði skrifaði Lax-
ness stórverkið um Jón bónda
Hreggviðsson, þrístirnið ís-
landsklukku, Hið ljósa man
og Eld í Kaupinhafn. Þetta
verk er nú komið í bókmáls-
þýðingu hjá Tiden Norsk For-
lag með titlinum „Islands
klokke“, allt í einu bindi. Þegar
bækur eru þýddar úr frönsku
eða ensku, gömlum ritmálum,
sem læst eru í opinberar orða-
bækur, er stórum mun léttara
að færa þær yfir á önnur mál.
Þegar þýða á skáld eins og
Laxness, Duun og Finnann
Sillanpáá á önnur mál, er erfitt
að finna þær orðmyndir, sem
gefa sannan blæ og rétt orð-
'gildi. Það sjáum yið bezt, er við
lesum bók eftir Duun í danskri
eða sænskri þýðingu. Bæði
Duun, Sillanpíia og Laxness
eiga munnlegan og mjög þjóð-
legan grunntón, sem torveldar
þýðingu á annað mál. Þessi
skáld eru eðlilegt framhald
byggðasagnarinnar og tákna
jafnframt hámark sagnleifðar-
innar. Sá skapblær, sem ríkjum
ræður, er ekki skáldsins eins,
það er sjálf geðhöfn málsins og
þjóðarinnar. Land með eins
margbreytilegt náttúrufar og
Ísland er til þess fallið að skapa
hugmyndir og vekja til grand-
skoðunar og íhygli. Hinn mikli
auður lita, lögunar og tóna frá
fljóti og jökli speglast í ís-
lenzku máli. Ekkert mál í Ev-
rópu á sambærilegan auð orða,
er lýsa náttúru — og veðurfari.
Laxness hefur rækt íslenzka
tungu án þess að hún missi
nokkuð af ósviknum sérkenn-
um sínum í hljómi og mynd-
auðgi. Stílsnilld hans er af göfg-
um málmi, sem hlýtur að
blikna í þýðingu. Wilhelm
Kaurin hefur þýtt bókina eins
vel og vandlega og unnt var,
en það var mikil yfirsjón hjá
forlaginu, að senda þessa skáld-
sögu frá sér á bókmáli. Bók,
sem lýsir gömlu íslenzku sveita-
lífi, átti auðvitað að vera á ný-
norsku.
Efnið í „Islands klokke", hef-
ur Laxness úr sögunni. Ævin-
týraljómann hefur hann úr
skáldeðli sjálfs sín og sjálfan
tilganginn, stefnuna, frá mann-
legum vilja sínum. Hann tekui'
6
LÍF og LIST