Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1982, Page 10

8 Magnús Pétursson
Steblin-Kamenskij var mikill persónuleiki og fræðimaður með af-
brigðum. Hann gerði norræn fræði fyrst raunverulega þekkt í Sovét-
ríkjunum, bæði með eigin ritgerðum og þýðingu norrænna verka á
rússnesku, svo að þau yrðu almenningi aðgengileg. Jafnframt
menntaði hann mikinn fjölda fræðimanna, sem síðan hafa haldið uppi
merki norrænna fræða víða um Sovétríkin og jafnvel utan þeirra. Af
þeim, sem íslenzkir fræðimenn þekkja bezt, má nefna Valerij P. Berk-
ov, sem er höfundur prýðisgóðrar íslenzk- rússneskrar orðabókar. Val-
erij Berkov tók við stöðu Steblin-Kamenskijs, er hann iét af starfi
fyrir aldurs sakir. Einnig ber sérstaklega að nefna O. A. Smirnitskaja,
sem hefur þýtt mikið af íslenzkum bókum á rússnesku og ritað ágætar
rannsóknarritgerðir um íslenzk fræði.
Steblin-Kamenskij unni mjög íslandi og íslenzku máli. Má örugg-
lega segja, án þess að á nokkurn hátt sé dregið úr mati hans á hinum
skandinavísku málunum, að íslenzkan hafi verið uppáhald hans. Hann
skrifaði bréf á algjörlega villulausri íslenzku og fylgdist alla tíð vel
með íslenzkum málefnum og sérstaklega með þróun íslenzkra fræða.
Eftir Steblin-Kamenskij liggur mikið framlag til íslenzkra fræða,
bæði til sögulegrar málþróunar, til bókmenntafræða og til rannsóknar
íslenzks nútímamáls. Steblin-Kamenskij var hljóðkerfisfræðingur í
orðsins fyllstu merkingu. Hann hafði að leiðarljósi kenningar Trubetz-
koys þess efnis, að allar einingar tungumálsins væru skilgreindar innan
ramma viðkomandi tungumáls og mikilvægi þeirra væri tengt hlutverki
þeirra í málkerfinu. Kemur þetta einkum greinilega fram í hinni
þekktu ritgerð hans „Islandskoe peredvizenie soglasnyx“, Skandinav-
skij sbornik 2, 205-221 og 302-319 (1957), þar sem hann skýrir flestar
hljóðbreytingar nútímaíslenzku út frá hljóðkerfi málsins. Hann var
alla tíð vantrúaður á, að skýringa á breytingum tungumálsins væri að
Ieita í eðlisfræðilegum eða líffræðilegum fyrirbærum, sem tækja-
hljóðfræðingar fást við að rannsaka. Kemur það vel fram í ritgerð
hans ,,The Phoneme — a bundle of DF?“ Linguistics 146, 83-89
(1975). Hann var því vantrúaður gagnvart kenningum Jakobsons, að
fónemið væri knippi deiliþátta, ef það væri meint, að deiliþætti væri
hægt að ákveða og mæla með eðlisfræðilegum aðferðum. Þó þýddi
það ekki, að hann hafnaði tækjahljóðfræðilegum rannsóknum, en
hann taldi, að farið væri út fyrir svið tækjahljóðfræðinnar, ef á þann
hátt væri reynt að skýra og skilgreina aðgreinandi einingar tungumáls-
ins.