Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1982, Page 229
Um vísiorð í íslensku og viðskeytið -na 227
þorpinu. í þessu húsi fæddist ég og ólst upp til fermingarald-
urs.
(14) Það var mikið um að vera á Siglufirði allt sumarið, meðan
síldarvertíðin stóð yfir, dansleikir svo að segja um hverja helgi
og þá oft þó nokkur drykkjuskapur og slagsmál. Það gat verið
erfitt að vakna til vinnu eldsnemma að morgni eftir að hafa
stundað gleðskap langt fram á nótt. Ekki man ég þó eftir að
hafa orðið af vinnu þess vegna. Þarna var líka mikið af ungu
fólki sem vildi ekki láta neitt framhjá sér fara þegar skemmt-
anir voru annars vegar.
(15) Ég var vanur að fara inn í stofu strax eftir matinn með kaffi-
bollann í hendinni, kveikja á sjónvarpinu, koma mér þægilega
fyrir í leðurstólnum, teygja úr löppunum og kveikja mér í
pípu. Yfirleitt stóðst það á endum að ég var búinn úr kaffiboll-
anum þegar veðurfregnirnar byrjuðu. En einstaka sinnum
kom það fyrir að síminn hringdi, og þá fór allt úr skorðum.
Svona slappaði ég best af eftir erilsaman dag.
Við lýsingu bendivísunar er þetta hlutverk þeirra vísiorða sem annars
vísa til hinna ytri aðstæðna tjáskiptanna gjarna auðkennt á sérstakan
hátt. Lyons (1977:677 o.áfr.) talar um ,,textual deixis“, Fillmore
(1975: 70) um ,,discourse deixis“. Á íslensku má tala um málsamheng-
islega bendivísun í þessu sambandi. í dæmunum að framan er vísunin
bundin málsamhenginu á þann hátt að vísiorðið á við, þ.e. er sam-
vísandi við, tiltekinn mállið eða málheild sem er til staðar í mál-
samhengi við vísiorðið. En það kemur einnig fyrir að sömu vísiorð
séu notuð án þess að þau eigi við nokkra tiltekna málheild:
(16) Eru menn ekki ánægðir með að vera búnir að stöðva meng-
unina? — Jú, það er allt annað að vinna þarna núna.
(17) Hvað fannst þér um tónleikana? — Ég verð nú bara að segja
eins og er að ég hef aldrei heyrt nokkurn mann syngja svona.
Það sem vísiorðin þarna og svona eiga við í dæmum (16) og (17) liggur
utan hins eiginlega málsamhengis, en þau framkalla eins konar
ímyndaða nálægð sem bundin er vitund mælandans. Við tjáskiptin ger-
ir mælandinn að jafnaði ráð fyrir samvitund viðmælanda síns um það
sem vísað er til, þannig að við þessa notkun vísiorða er um að ræða