Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1982, Blaðsíða 256

254
Jón Hilmar Jónsson
(hérna) og tíma (núna) tjáskiptanna sem orðin eru viðhöfð í. Eðlilegt
er að gera ráð fyrir að þegar í upphafi hafi hlutverk hérna og núna
verið bundið slíkri skerpingu bendivísunarinnar andspænis vísigildi
orðanna hér og nú. En engin tök eru á að fá úr því skorið hversu
skýrt -na-myndirnar hafi greinst frá stofnmyndum sínum að þessu leyti
í eldra máli. Hins vegar er hægt að athuga hvernig sambandi þeirra
er háttað í nútímamáli, og hlýtur þá athyglin að beinast að því fyrst
og fremst hvort myndirnar með -na hafi að einhverju leyti sterkari
einkenni bendivísunar en stofnmyndirnar hér og nú.
5.1 hér — hérna
Vísiorðin hér og hérna eru í nútímamáli að verulegu leyti samyrt,
skipta má á þeim í mismunandi setningarstöðu án þess að nokkur
munur komi fram nema í sumum tilvikum lítils háttar stílmunur, þar
sem hér fellur að formlegri stíl en hérna. Bæði vísiorðin geta látið
í ljós fjarlægðarandstæðu við þarna, þar sem greind eru tvö fjarlægð-
arstig miðað við tjástað:
(129) Ég ætla að sitja en þú átt að sitja þarna
Þó er ekki um að villast að hérna lætur skýrar í Ijós takmarkaða fjar-
lægð við tjástað, meðan hér er fremur notað þegar vísað er til stærri
vettvangs sem rúmar tjástaðinn. í dæmi (130) er um fjarlægðarvísun
frá tjástað að ræða á sama hátt og í dæmi (131). í báðum dæmunum
væri vísiorðið hér nánast ótækt, og hérna er raunar nær því að vera
samyrt við þarna í þessari stöðu, séu þau ekki notuð hvort andspænis
öðru til að aðgreina fjarlægðarstig:
(130) Réttu mér blaðið hérna
(131) Réttu mér blaðið þarna
Sams konar afstaða er á milli hérna og þarna þegar þau standa sem
ákvæði með þessi + no. við eiginlega bendivísun:
(132) Hvað kostar þessi bók þaJna ?
I dæmi (132) væri óeðlilegra að nota vísiorðið hér, þótt það sé tækt
og skilin milli hér og hérna séu fremur stílleg en merkingarleg.
Eitt er það tilvik þar sem hér er síður notað en hérna við skarpa