Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1988, Side 90

88 Sigríður Magnúsdóttir og Höskuldur Þráinsson
vinstra heilahvel. Hreyfistöðvamar fyrir hægri hluta líkamans eru í
vinstra heilahveli og öfugt. Málstöðvamar era yfirleitt í vinstra heila-
hveli. Þess vegna fer það oft saman að fólk sem hefur orðið fyrir
einhvers konar skaða í vinstra heilahveli eða heilahelmingi á erfitt
með mál og hefur lamast að einhverju leyti hægra megin.
Málstol í fullorðnu fólki stafar sem sé yfirleitt af áverka eða ein-
hvers konar skemmd í heilanum. Algengast er að fólk fái svokallað
slag eða heilablóðfall. Ef fólk fær slag leiðir það til þess að ekki
streymir nægilegt blóð til ákveðins hluta af heilanum og hann fær þá
ekki það súrefni sem hann þarf. Þá hættir heilavefurinn að starfa og
getur jafnvel dáið. Sjúklingurinn hefur þá orðið fyrir heilaskaða og
einkennin fara eftir því hvar skaðinn varð og hve stórt svæðið er.
Slag er í aðalatriðum tvenns konar. Annars vegar getur myndast
einhvers konar stífla í æð og þá hættir hún að næra það svæði sem
hún á að sjá fyrir blóði. Stíflan getur orðið vegna þess að æðasegi
(thrombus) myndast innan í æð og lokar smám saman fyrir hana, eða
vegna þess að blóðrek (embolus) kemur einhvers staðar að og myndar
stíflu, eða vegna þess að æxli þrýstir á æðavegginn og lokar þannig
fyrir blóðstrauminn. Talið er að um 75% af öllum tilvikum um slag
eigi rót sína að rekja til æðastíflu (blóðtappa) af einhverju tagi. Hins
vegar getur æð sprungið. Við það truflast líka blóðrennslið í æðinni
en auk þess blæðir inn á svæðið í kring og það veldur skemmdum á
heilavefnum.
Eins og áður var nefnt fara einkenni heilaskaða eftir því hvar hann
verður, svo sem nærri má geta, enda er ákveðin verkaskipting milli
einstakra hluta eða svæða heilans. Helstu hlutar vinstri heilahelmings
era sýndir á 1. mynd. Það er hliðarmynd og hér er vinstri heilahelm-
ingur valinn af því að skaði á honum getur valdið máltraflunum eins
og þegar var getið. Á myndinni má sjá eftirfarandi skiptingu í aðal-
hluta:
1. Framan- og ofantil er svokallað ennisblað (e. frontal lobe).
2. Aftan við ennisblað er hvirfilblað (e. parietal lobe).
3. Aftan við hvirfilblað er hnakkablað (e. occipital lobe).