Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Blaðsíða 60

58
Helge Sand0y
Þessi tæknilega aðferð er „ásættanleg“ í þessu tilviki vegna þess að
þessi orð hafa mjög sérstæða hljóðgerð. Greiningunni með tómu rími
er hér með öðrum orðum þvingað upp á tvöfalt t að fyrirmynd þeirra
mörgu dæma sem ótvírætt hafa tóman kjarna.8 En formlega greiningin
hér skiptir litlu máli. Þessar undantekningar (þ. e. a. s. flokkur (8c)) eru
milli 1 og 2 prósenta af þeim orðum sem menn hafa talið hafa haft
yfírlöng atkvæði í norrænu (Sandpy 1995).9 Og þetta eina prósent má
ekki koma í veg fyrir innsýn í það hvernig hin 99 prósentin hegða sér.
Ef kröfurnar væru svo strangar, væri ómögulegt að ná algildri innsýn
í málið. Alhæfingar væru ómögulegar og öll málfræðileg líkön væru
ófrjó og gagnslaus. Á hinn bóginn má telja þá innsýn að málin leyfi
undantekningar eins mikilvæga og þá að málin eru málfræðileg kerfi.
Hvort tveggja lýsir eiginleikum mannlegra mála.10
Niðurstaðan verður sú að hugmyndir um svokallaða yfirlanga
lengd í norrænu eru byggðar á óvirkri (eða rangri) greiningu á
atkvæðaskilum og að um er að ræða orðhlutafræðilegt fyrirbæri. Ein
afleiðingin af þessu er sú að engin ástæða er lengur til að telja að einn
þáttur hljóðdvalarbreytingarinnar hafi falist í því að yfirlöng atkvæði
8 Kveikjuna að þeirri greiningu á tt sem hér er notuð er að finna í hliðstæðri
greiningu Harris á Id í ensku þar sem sérhljóðið á undan er tvíhljóðað: /chail.d/
‘child’. Hann hefur bent á algengar hliðstæður þar sem d-ið er í endingum í ensku:
fail+d ‘filed’. Hér má bæta við að Harris (1994) hefur endurskoðað greiningu sína og
kenninguna þannig að sérhljóðið má nú vera langt á undan samhljóðaklasa þar sem
bæði samhljóðin hafa sama myndunarstað (bls. 127 o. áfr.), þ.e.a. s. að klasinn sé
„partial-geminate" (1994:69). Sameiginlegur þáttur í t.d. cliild, ancient o. s.frv. er R.
Þessi breytta kenning Harris myndi einnig koma heim við íslensku dæmin. En
óþarft er að nota þessa nýju (og veikari) kenningu á vesturnorrænu málin þar eð a)
málin sýna engin merki um lengingu, og b) tilgáta um lengingu á einhverju tímabili
myndi ekki skýra nema fáeinar hljóðgildisbreytingar í þessum málum. Sameiginlegt
fyrir fyrirbærin í vesturnorrænu málunum er aðeins hljóðgildisbreyting.
9 Upphafsstafir orðanna sent prósentatalan er reiknuð út frá voru valdir af handa-
hófi í Heggstad (1975).
10 Við getum séð að gerðin með langt sérhljóð + tvöfalt t hefur haft sérstaka mál-
fræðilega (morfólógíska) stöðu af þeirri norrænu nýjung að stutt t í hvorugkyni
lýsingarorða breyttist í endingu með tvöföldu t-i, þ. e. a. s. þegar blát breyttist í blátt.
„Yftrlanga" lengdin virðist hafa verið mjög hentug eða starfræn til að marka myndan-
skil. Hér mætti einnig nefna hliðstæður úr nýrri sögu norrænna mála. Þessar nýjungar
hafa myndanskilin á undan tt, en þetta viðfangsefni verður ekki rætt nánar um að sinni.