Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Blaðsíða 243

Ritdómar
241
unum veraldlegur — biblíulegur (bls. xiii). Kannski má segja að slík skipting sé
vafasöm því margt getur bent til þess að biblíumál sem slíkt sé varla til heldur sé það
samofið hinum almenna orðaforða að miklu leyti. Allt er þetta þó skilgreiningum
háð.
Höfundur segir (bls. xxiii) að sér virðist sem biblíuleg orðasambönd lifi betur í ís-
lensku en í öðrum málum. Hann veltir því fyrir sér hvemig á því standi og segir að
ástæðunnar sé að leita í íhaldssemi um málfarsleg efni og að biblíumálshefð sé hér
eldri en í nágrannalöndunum og mjög lifandi. Enda þótt mig skorti þekkingu til að
dæma um önnur mál þá tel ég að hér sé nokkuð sterkt að orði kveðið, a. m. k. að því
er varðar fullyrðinguna um aldur biblíumálshefðarinnar. Það er að vísu rétt að í Nor-
egi og Færeyjum var Biblían seint þýdd. Það á hins vegar ekki við um Danmörku og
Þýskaland. Forsendumar gætu því hafa verið þar hinar sömu og hér. Mér er hins veg-
ar ekki alveg ljóst hvað átt er við með meintri íhaldssemi okkar í málfarslegu tilliti
(sbr. bls. xxiii). Hvort er hún í raun jákvæð eða neikvæð? Merkir hún eingöngu það
að halda í foman arf, jafnt orðfræðilega sem beygingarfræðilega? Eg held að það sem
máli skiptir hér sé sú staðreynd að í raun er varla til sérstakt biblíumál þrátt fyrir orð
höfundar (bls. xxii) um íslenskt bliblíumál sem sérstakan stfl. Það er vegna þess að
þýðendunum virðist hafa tekist þegar í upphafi að þýða á því máli sem fólkið skildi.
Það var yfirlýst markmið lútherismans að gera Biblíuna aðgengilega öllum þorra
manna. Því var hún þýdd á móðurmálið. Á þeim tíma var fátt um ritaðar heimildir;
þær voru því varla sú fyrirmynd sem annars hefði getað orðið. Og sé vísað til orða
höfundar í Mergi málsins (bls. viii) þá er það eitt einkenna íslensku að orðatiltæki til-
heyra jafnt talmáli sem ritmáli. í hverju er þá íhaldssemin fólgin? Því má heldur ekki
gleyma að Islendingar höfðu verið kristnir í a. m.k. öld þegar fyrstu biblíutextarnir
voru þýddir (íslenska hómilíubókiri) og í margar aldir þegar Biblían var þýdd í heild
og sá orðaforði sem trúnni tengdist var væntanlega öllum kunnur. Og að því er nútím-
ann varðar þá verður í ljósi orða höfundar um lifandi biblíumálshefð forvitnilegt að
sjá biblíuþýðingu þá sem verið er að vinna að, hvert málsnið hennar verður.
í heild má segja að mjög vel hafi tekist til með Rœtur málsins. Þó finnst mér að
vinna mætti meira úr þeim mikla fróðleik sem í dæmasafninu er fólginn og kannski
draga meiri ályktanir. Á það við um ýmiss konar málfræðileg atriði af ýmum toga. Má
þar nefna beygingu, stakyrði og setningafræði, sbr. t. d. dæmið um rasa fyrir ráð fram
og umfjöllun um það hér áður. Allt er þetta efni í nýja bók. Forvitnilegt væri líka að
kynnast því hvaða höndum guðfræðilegur textaskýrandi færi um efnið. Þannig mætti
komast nær því en ella hvað væri upprunalegt og hvað væri séríslenskt, hvað væru
tökuþýðing o.fl. o.fl. Heimildaskrá er sömu annmörkum háð og í fyrri bókinni því
greina hefði átt að fræðilegar heimildir og rit sem geyma notkunardæmi. Teikningarn-
ar, sem allar hafa manninn að viðfangsefni, eru hins vegar miklu betri og lífmeiri.
Báðar bækumar sýna svo ekki verður urn villst þörfrna á góðu heimildasafni. Þar
hefur höfundur notið góðs af þeim orðabókum og orðasöfnun sem til eru. Þar ber hæst
safn Orðabókar Háskólans. En með verkum sínum hefur Jón G. Friðjónsson auðgað
þennan sjóð. Og vonandi heldur hann verkinu áfram því þetta var aðeins byrjunin.