Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1997, Blaðsíða 62

60
Helge Sand0y
tvenns konar sérhljóðastyttingu að ræða: eldri styttingu sem verður
við það að sum orðmyndunarviðskeyti verða óvirk (sbr. (13)) og yngri
styttingu sem verður við hljóðdvalarbreytinguna (sbr. (14)).
4. Lenging sérhljóða í stofni
Samkvæmt kenningu stjómunarhljóðkerfisfræðinnar er ekki hægt að
hafa langt sérhljóð á undan löngu samhljóði eða tilteknum
samhljóðaklösum, eins og rakið er í 3. kafla hér á undan. Þessi kenn-
ing skýrir ýmsar málsögulegar sérhljóðastyttingar, eins og við höfum
séð, og hún skýrir líka hvar hægt er að lengja sérhljóð. Þetta verður
skoðað nánar í þessum kafla.
i
4.1. Rökfyrir lengingu og gagnrök
Miklar breytingar urðu á norsku við hljóðdvalarbreytinguna og í
nútímanorsku eru mörg dæmi um atkvæði sem virðast vera yfirlöng.
Þau em hins vegar alltaf í orðmyndum þar sem myndanskil fara á
undan beygingarmyndani. Þannig er munur á hljóðlengd í orðmynd-
inni vak+t [va:kt], sem er lýsingarháttur þátíðar af sögninni vake
‘vaka’, og nafnorðinu vakt ‘vörður’, sem hefur stutt sérhljóð [vakt]. í
síðari orðmyndinni eru engin myndanskil á undan f-inu. Hér sjáum við
einu sinni enn áhrif orðhlutafræðinnar á lengdina.
Það sem við höfum nú verið að skoða mælir gegn hefðbundinni
hugmynd um lengingu í orðum eins og langur og háls (og einnig í
austumorrænum framburði orða eins og holde ‘halda’). Ástæðan er sú
að lenging í þessum orðum á þeim tíma sem venjulega er gert ráð fyrir
(þ.e.a. s. fyrir hljóðdvalarbreytingu) hefði átt að leiða til yfirlangra
atkvæða (þ. e. langt sérhljóð með eftirfarandi rímfyllingu). Þessi
hefðbundna hugmynd var rakin í (1) hér á undan. Hún hefði falið það
í sér að lan.gr hefði breyst í la.-n.gr (með yfirlanga atkvæðinu [la:q-]),
síðan hefði langa a-ið tvrhljóðast á venjulegan hátt yfir í [au:] og síðan
hefði tvíhljóðið styst við hljóðdvalarbreytinguna og yfirlanga atkvæðið
hefði þar með orðið úr sögunni. Vegna þess að þetta „púsluspil“ virðist
ganga upp, hafa menn tilhneigingu til að trúa því að hugmyndin sé rétt.
Gagnrök em hins vegar nærtæk og sum þeirra hafa þegar verið nefnd.