Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Síða 88

86
Þóra Björk Hjartardóttir
bæði að formi, þ.e. eru hvorki slanguryrði né slettur, og að merkingar-
miði því þau hafa engar aukamerkingar nema e.t.v. sem vísa til lögunar
og efiiis eins og nefnt var. Það sama á við um orðin í (3a) um hross. Þótt
sum þeirra hafi aukamerkingar sem vísa til jákvæðra eða neikvæðra eig-
inleika hrossa þá eru þær aukamerkingar ekki gildishlaðnar á sama hátt
og með orðin yfir samkynhneigð. Þessi orð vekja því ekki sterk viðbrögð
því að merkingarmiðið er hvorki viðkvæmt né bannhelgt.
2.2 Merkingarmið ogform
Hugum nú nánar að hinni tvíþættu skiptingu orða í form og merking-
armið í þeim tilgangi að varpa frekara ljósi á þau viðbrögð sem ólík
orð geta vakið með okkur og þar með einnig á mismunandi notkun-
arsvið orða. Sérhvert orð hefur annars vegar tiltekna ytri ásýnd eða
form sem gert er úr streng hljóða og svo hins vegar merkingarmið
sem er ímynd þess sem orðið vísar til. Orðið hestur t.d. er gert úr
hljóðstrengnum /h-e-s-t-u-r/ (form) sem kallar fram í huga okkar
mynd af tilteknu dýri svo við skiljum við hvað orðið á (merkingar-
mið).
Eins og vakið var máls á í 2.1 vekja sum orð einnig ákveðin við-
brögð hjá okkur, okkur þykir þau vera „slæm“ eða „ljót“ eða ekki
„gott“ mál og margir forðast að nota slík orð nema hugsanlega við til-
teknar aðstæður.4 Þetta á við um gildishlaðin orð af ýmsu tagi svo og
slanguryrði og slettur eins og fram hefur komið. Ljótleiki þessara
orða, eins og ég kýs að kalla það, getur því verið falinn í forminu eða
merkingarmiðinu eða hvorutveggja. Þessu má lýsa á þann hátt sem
sýnt er í (4) og fá þannig ólíka flokka orða (sbr. Andersson
1985:47^49). Til skýringarauka hefur verið bætt við flokki orða sem
eru hlutlaus bæði að formi og merkingarmiði.
(4) 12 3 4
form: hlutlaust ljótt hlutlaust ljótt
merkingarmið: hlutlaust hlutlaust ljótt ljótt
4 Að sjálfsögðu geta orð einnig vakið hjá okkur andstæð viðbrögð: Okkur geta
þótt orð falleg eða þau vakið einhveijar ljúfar kenndir. Slíkur orðaforði er hins vegar
ekki til umræðu hér og verður því haldið utan við þessa umfjöllun.