Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Qupperneq 95

Baráttan um orðin
93
gott mál og miður gott mál, mál við hæfi hverju sinni og hvað ekki við
hæfi. Málstýringu af þessu tagi (7a-7d) má finna í flestum málsamfé-
lögum og almennt ríkir sátt um hana þótt auðvitað geti verið ágrein-
ingur um einstök atriði eða útfærslu.
Atriðin sem nefnd eru í (7e), (7f) og (7g) eru af nokkuð öðrum
toga og almennt umdeildari en hin fyrrnefndu. Reynt er að sporna
við óæskilegum orðum eða beygingum með nýsköpun eða endur-
túlkun. Að baki þessu liggur ákveðinn hugmyndafræðilegur andi
þjóðernishyggju eða jafnréttis (sbr. Frost 1997:36-38; Cameron
1995). Hér er því oft um hápólitísk mál að ræða og því augljóst að
mismunandi mikil áhersla er lögð á þessi atriði eftir löndum. Þetta
kemur e.t.v. skýrast fram í sambandi við nýyrðasmíð sem mikil rækt
hefur verið lögð við hér á landi. Stundum er gefið í skyn að þetta sé
einstakt fyrir íslensku en því fer fjarri og má nefna að áherslur í þess-
um efnum eru svipaðar í t.d. frönsku, tyrknesku, hebresku, ung-
versku, finnsku og tékknesku (sbr. Thomas 1991). Markmiðið með
nýyrðasmíð er ætíð að hindra að erlend orð festist í sessi með því að
tefla á móti nýmyndun orða eða merkingar af innlendum orðstofnum.
Tilgangurinn er að varðveita tengslin við fortíðina og um leið að efla
tunguna til að mæta sífellt nýjum aðstæðum svo hún megi áfram
verða nothæf á öllum sviðum. Þótt nýyrðastefna hafi lengstum verið
tengd hugmyndum um þjóðerni og sjálfstæði má allt eins líta hana
öðrum augum og tengja hana menningar- og fagurfræðilegum hug-
niyndum sem snúa að glímunni við tungumálið og sköpunarmátt þess
(sbr. Ástráð Eysteinsson 1998; Sigurð Kristinsson 2001; sjá einnig
Kristján Árnason 2004).
Að baki þeirri málstýringu sem birtist í endurnýjun orða (sbr. (7f))
liggur hugmyndafræðilegur andi um jafnrétti þegnanna og að ekki
skuli líðast orðafar sem lítillækkar fólk eða meiðir á einhvem hátt eða
útilokar það. Spoma skuli við notkun orða sem bera slíka merkingar-
auka með því að mynda ný orð um sama fýrirbæri eða umskapa merk-
ingu niðrandi eða útilokandi orða. Aðgerðir af þessu tagi eru fyrst og
fremst áberandi í samfélögum sem leggja áherslu á jafnrétti á öllum
sviðum. Þessi gerð málstýringar tengist meginviðfangsefni þessarar
greinar og verður hún rædd nánar í 3.2.