Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Blaðsíða 126

124
Þórunn Blöndal
þátttakendur verða því sífellt að endurmeta skilning sinn og viðbrögð
eftir því sem samtalinu vindur fram. Allt sem sagt er skiptir máli, líka
smáeiningar eins og já og mhm sem eru hluti af viðfangsefni þessarar
greinar. Ekkert er rannsakandanum óviðkomandi, ekki einu sinni
þagnir og mismæli.
I CA eru notuð raunveruleg samtöl og rannsóknarefnin blasa við:
Hvernig skiptir fólk um umræðuefni? Hvernig nær það orðinu?
Hvernig fer fólk að því að botna setningar fyrir viðmælendur sína? Til
hvers endurtekur fólk orð annarra í samtölum? Hvernig fer fólk að því
að tilkynna að það ætli að segja sögu inni í miðju samtali? Hvaða hlut-
verki gegnir endurgjöf og hvernig er henni háttað?
Mikið er um það í samtalsgreiningu að fengist sé við hlutverk ein-
stakra orða og þá gjarnan orða sem öðlast mikilvægi sitt og merkingu
fyrst og fremst í samskiptum fólks. Hér má nefna sem dæmi tvö ís-
lensk orð sem þegar hefur verið fjallaö um innan þessa ramma, þ.e.
sko (sjá Helgu Hilmisdóttur 1999) og nú (sjá Wide 1998). Aftur á móti
er notkun orða eins og hérna, svona, bara og ókei enn ókönnuð í ís-
lenskum samtölum.
í öllum samtalsrannsóknum er nauðsynlegt að hafa aðgang að
myndbands- eða hljóðupptökum og að auki þarf nákvæma skráningu
á samtölunum. Rannsakendur mega þó ekki líta á samtalið sem tilbúna
afurð heldur reyna að lifa sig inn í samskiptin sem ferli og athuga hvað
gerist á hverjum stað og hvernig það gerist. Þátttakendur í samtali vita
hvorki hvaða stefnu samtalið tekur né hvernig því mun lykta og það
þarf rannsakandinn alltaf að hafa í huga.
A Islandi er samtalsgreining enn í vöggu þótt í mörgum nágranna-
löndum okkar hafi slíkar rannsóknir verið stundaðar um langt skeið.5
Eins og gefur að skilja er ekki um auðugan garð að gresja þegar kem-
ur að íslensku efni um samtalsgreiningu (sjá þó Þórunni Blöndal
2003). Stutta kynningu er að finna í grein sem ber heitið Orðræðu-
greining og birtist á margmiðlunardisknum Alfrœði íslenskrar tungu
5 Ég vil þó nefna hér tvær málvísindakonur sem hafa unnið að hluta til a.m.k.
undir merkjum CA og skrifað um íslensku eins og áður er vísað til. Þær eru Camilla
Wide og Helga Hilmisdóttir sem báðar hafa numið sín fræði við Háskólann í Helsinki.