Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Side 130

128
Þórunn Blöndal
2.2 Skilgreiningar á endurgjöf
Fræðimenn lýsa endurgjöf út frá ólíkum sjónarhornum og skilgrein-
ingamar bera keim af viðfangsefnunum. Heitin sem notuð hafa verið
um fyrirbærið sýna þetta svo ekki verður um villst.8 Sumir skilgreina
viðfangsefnið vítt og telja til endurgjafar öll orð sem snerta samband-
ið milli viðmælenda og skiptir þá engu hvort þau eru notuð af þeim
sem hefur orðið eða hinum sem hlustar. Orð sem kalla eftir endurgjöf
hjá viðmælendum (eins og va sænsku) eru stundum talin til endurgjaf-
ar svo og svör við spurningum (Allwood 1993:3).
Aðrir skilgreina endurgjöf þröngt. Green-Vánttinen (2001) telur
upp nokkur atriði sem segð verður að uppfylla ef hún á að flokkast
undir endurgjöf. Hún telur að um endurgjöf sé að ræða ef orðin
(3)a. eru ekki upphaf á nýrri samtalslotu9
b. eru ekki svar við spurningu
c. eru ekki bein viðbrögð við innihaldi samtalsins
d. hafa ekki áhrif á það sem á eftir kemur í samtalinu
e. eru ekki í beinu framhaldi af segð í samtalinu (t.d. í þriggja liða
runum)10
f. standa ein og ekkert fylgir þeim í sömu tónfallslotu.
8 Meðal þeirra heita sem notuð hafa verið eru continuers, encourages, go-ahead
signals, backchannel items, listener support items, minimal responses (Linell
1998:174 og tilvísanir hans) og hearer signals (Bublitz 1988:169). Green-Vanttinen
(2001) notar uppbackning (e. acknowledge tokens) og Allwood (1988) notar hugtakið
áterkoppling (e. feedback). Heitin feedback og backchannel sem líka eru notuð um
íyrirbærið hafa þegar verið nefnd. Þess má geta að ég notaði hugtakið örvun um fyrir-
bærið í grein í Alfrœði íslenskrar tungu (sjá Þórunni Blöndal 2001).
9 Samtalslotan (e. conversational turn) er grunneining í samtölum. Samtalslot-
an er í stórum dráttum það sem einn þátttakandi í samtali segir frá því hann hefur mál
sitt þangað til hann þagnar (sjá Sacks, Schegloff og Jefferson 1974).
10 Hverja lotu má skoða út frá stærri einingu, svonefndri runu (e. sequence) og
það getur varpað nýju ljósi á samtalslotu þegar hún er skoðuð í samhengi við rununa
í heild. Nokkrar vel afmarkaðar runugerðir má nefna til útskýringar, t.d. svokölluð
segöapör (e. adjacency pairs) þar sem ein segð kallar á aðra af ákveðnu tagi. Hér má
nefna spurningar og svör, þar sem fyrri segðin gerir ráð fyrir annarri af tiltekinni gerð
og alls kyns kurteisis- og þakklætisorð (góðan dag; Jyrirgefðu og þ.h.) sem kalla á
viðeigandi viðbrögð.
Þriggja liða runa er t.d. Geturðu sagt mér hvað klukkan er? Hún er 10 mínútur
yfir þrjú. Þakka þér fyrir.