Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Page 136

134
Þórunn Blöndal
3.4 Tíðni endurgjafar
Á töflu 2 sést hvaða orð17 eru notuð til endurgjafar í sögunum og
hversu oft hvert orð kemur íyrir. Endurgjöf er augljóslega mismunandi
eftir sögum; venjulega falla 4-7 endurgjafarorð í sögunum en tvær
sögur skera sig úr; S4 þar sem endurgjöf kemur aðeins tvisvar sinnum
fyrir og S5 þar sem endurgjöf kemur aðeins einu sinni fyrir og þá sem
hlátur.
Það var ekki alveg sjálfgefið að ég teldi hlátur til endurgjafar en
við hlustun virtist augljóst að hann væri notaður á sama hátt og yrt
endurgjöf þótt vissulega hafi hann mörg fleiri hlutverk (sjá Jefferson
1979; Adelswárd 1998; Bister 2002; Hákkinen 2002). Það sem er ólíkt
með hlátri og annarri endurgjöf er að hlátur er félagslegur, ef einn hlær
er líklegt að aðrir taki undir. Um þetta sagði Sacks (1995, 2:571):
That’s special and interesting for conversation because there aren’t many
things that people do in talk together. Laughter is one of the few things
lawfully done together. But not only is it lawfully done together; the thing
about laughing is that to do laughing right, it should be done together.
Hlátur eins er því tilboð um að aðrir megi hlæja. Margir ffæðimenn
hafa talið ákveðin afbrigði hláturs til endurgjafar (sjá t.d. Eriksson
1997:237) og hér verður það gert. í töflu 2 má sjá notkun endurgjafar
í sögunum 11 (Sl, S2 o.s.frv.; orðafjöldi í hverri sögu er sýndur í
sviga). í neðstu línunni í töflu 2 er sýnt hvar málnotendur koma end-
urgjöfinni fyrir, þ.e. hversu oft hún skarast við það sem sögumaður
segir: 11sögur
S1 S2 S3 S4 S5 S6 S7 S8 S9 sio Sll Alls
Endurgjöf (239) (140) (121) (178) (143) (140) (118) (191) (101) (144) (105) (1620)
m 1 2 4 1 í í 10
mhmx% 1 1 2 í 5
já 2 5 3 1 1 2 2 3 19
jájá+ 2 1 2 5
17 Ég nota hér hugtakið orð yfir öll þau framlög hlustenda sem virðast hafa virkni
endurgjafar ef hlátur er undanskilinn. Endurgjafarmerkið mhm er því talið sem orð
vegna virkni sinnar í samtalinu á sama hátt ogjá og nei.
18 Hér eru vitanlega undanskilin mhm-hljóð sem oft eru notuð til að sýna vel-
þóknun á mat.