Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2004, Qupperneq 155

Horfið þér á Skjá einan?
153
(19)a. Mér finnst Fjallið eina (nf.) langfallegasta fjallið
b. Ég geng oft á Fjallið eina (þf.) um helgar
En þó að þetta nafn hljómi kannski alveg ágætlega er það ekki annað
en tilbúningur; sjónvarpsstöðin heitir efitir sem áður Skjár einn en ekki
Skjárinn eini.
Það að líta á einn í Skjár einn sem lýsingarorð gerði okkur mögu-
legt að skýra beygingarmyndina einan (10), setningarleg staða þess
sem viðurlags er kannski möguleg (13) og áherslumynstrið (14) gæti
líka hæfit lýsingarorði. En merkingarlega gengur ekki vel að líta á einn
sem lýsingarorð sem myndar eina heild með Skjár; jafnvel þó að við
sættum okkur við að það merkti að sjónvarpsstöðin væri ‘ein’ eða ‘ein-
stök’ hefði það í för með sér setningarlega annmarka sem aðeins yrði
komist hjá með því að breyta nafninu, eins og sýnt var í (18).
Við blasir því sú niðurstaða að einn í Skjár einn geti ekki verið lýs-
ingarorðið einn.
2.4 Töluorð?
Þriðji möguleikinn sem vert er að kanna er sá að einn í Skjár einn sé
töluorðið einn. Töluorðin einn, tveir, þrír og fiórir haga sér eins og
fallorð og þegar þau eru hliðstæð sambeygjast þau nafnorðinu sem
þau standa með í kyni og falli (og tveir, þrír og fiórir krefjast þess
vitaskuld að nafnorðið sé í fleirtölu). Töluorðið einn beygist eins og
óákveðna fornafnið einn og hefur sömu mynd í nefnifalli og þolfalli í
karlkyni, eins og sýnt er í (20), sbr. og (4).
(20) Beyging töluorðsins einn
karlkyn Icvenkyn hvorugkyn
«/ einn (maður) ein (kona) eitt (bam)
þf einn (mann) eina (konu) eitt (barn)
þgf- einum (manni) einni (konu) einu (bami)
ef eins (manns) einnar(konu) eins (bams)
Töluorð standa ofitast sem ákvæðisliðir á undan nafnorðinu og reynd-
ar virðast þau eiga sinn fasta sess á milli ábendingarfornafns og lýs-