Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Side 10

8
Margrét Guðmundsdóttir
vegar Hreinn Benediktsson í merkri rannsókn sinni á þróun íslenska
sérhljóðakerfisins. í grein frá 1959 (sjá einnig 1962) fléttar Hreinn
saman fjölda breytinga og fjallar í senn annars vegar um hvert þrep í
þróun sérhljóðakerfisins frá elstu íslensku (eða frá því kerfi sem fyrsti
málfræðingurinn lýsir í ritgerð sinni (sjá Hrein Benediktsson 1962)),
til þess kerfis sem nú er og hins vegar um breytingamar sem heildstætt
ferli. Hann rekur allar breytingamar til sömu orsakar; þessar mál-
breytingar kviknuðu vegna ójafnvægis eða misræmis milli aðgrein-
andi þátta í kerfinu og vensla milli þeirra sem einhvers konar til-
hneiging („tendency") til samræmingar réðst gegn (sbr. t.d. Hrein
Benediktsson 1959:295). Fyrsta breytingin í þessu ferli var samfall e
og q og síðan rak hvert samfallið annað, ásamt því sem sig hljóðanna
/ og u í stutta kerfinu var hluti af þróuninni. Fullt jafnvægi náðist ekki
fyrr en með afkringingu y, ý og ey á 15. eða 16. öld.
Skýringar Hreins eru í anda formgerðarstefnunnar (strúktúral-
isma). Formgerðarsinnar skoðuðu einingar málsins og vensl þeirra út
frá stöðu og hlutverki í málinu. Málkerfið sem eins konar sjálfstætt
samfélag eininganna var viðfangsefni þeirra. Þetta sjálfstæði kemur
einmitt mjög skýrt fram í umfjöllun Hreins um þróun sérhljóðakerfis-
ins. Hann rekur breytingar sem spanna margar aldir og segir loks að
sú síðasta hafi leitt til niðurstöðu sem undanfarandi þróun hafi stefnt
að (1959:300).* * 3
Málkunnáttufræði hefur allt annað sjónarhom á málfræði. Mál-
kunnáttufræðingar rannsaka málið sem kunnáttu í huga málnotandans
og vilja vita hvemig menn öðlast þessa kunnáttu og hvernig henni er
fyrirkomið í höfðinu á þeim (sjá nánar í kafla 2.5 og tilvísanir þar).
komið inn á spurningar sem varða orsakir þeirra. Guðvarður Már Gunnlaugsson
(1994:12-15) fjallar til að mynda stuttlega um kenningar Hreins Benediktssonar
(1959) um orsakir þróunarinnar í sérhljóðakerfmu, þ.m.t. aíkringingar y. ý og ey.
Einnig má nefna að Jóhannes L.L. Jóhannsson nefnir víða mögulegar ástæður mál-
breytinga (sjá 1924:96, 135 og víðar) og sömuleiðis örlar á slíku hjá Bimi Karel
Þórólfssyni (1925:7, t.d.).
3 Orðrétt segir Hreinn að síðasta breytingin, sammni i ogy, i og v á 15. eða 16.
öld hafi haft "... the effect of reducing the number of distinctive tonality features to
one, a result towards which the preceding development had tended” (1959:300).