Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Qupperneq 24

22
Margrét Guðmundsdóttir
Málkunnáttufræðingurinn þarf því sérstakt líkan af málbreytingu,
þ.e. kviknun nýjungar í málkunnáttu. Líklega yrði eitt líkan sem ætti
að ná yfir og skýra allar gerðir málbreytinga býsna flókið. Rétt eins og
líkan sem ætti að lýsa öllum þáttum málkunnáttunnar í smáatriðum.
Þrátt fyrir það höfum við þörf fyrir einhvers konar heildarmynd eða
ramma. Það getur varla verið að hvað sem er geti breyst í hvað sem er
og af hvaða ástæðu sem er! Ef við vinnum ekki út frá neinni tilgátu
um það hvemig málbreytingar eiga sér stað verða tilraunir til að skýra
þær tilviljanakenndar. Ein er kannski sögð „til að létta framburð",
önnur er skýrð með því að flókin regla hafi „einfaldast“ (sem er þó
frekar lýsing en skýring), sú þriðja með því að tiltekið málfræðilegt
atriði „hafði áhrif á annað“, eða að áhrifin komi frá öðm tungumáli og
sú fjórða jafnvel með „landfræðilegri einangmn“. Vel má vera að
þessar skýringar séu allar réttar, en þær hafa ekki mikið gildi ef þær
em valdar af handahófí. Breytingamar þarf að útskýra út frá sameig-
inlegu líkani sem rúmar allar gildar skýringar og afmarkar þær.
Það má til að mynda hugsa sér að í slíku heildarlíkani sé gert ráð
fyrir því að eitt tungumál geti haft áhrif á annað. Líkanið þarf að
afmarka hvemig það gerist með því að svara spumingum eins og:
Getur snerting við annað tungumál haft þau áhrif að málbeiting breyt-
ist hjá fullorðnum, sem aftur getur valdið breytingu í málkunnáttu hjá
börnum á máltökuskeiði? Eða getur snerting við annað tungumál
valdið því að málkunnátta fullorðinna breytist, sem aftur leiðir til þess
að nýjar kynslóðir taka upp nýjungina? Getur hvaða málfræðilegt
atriði sem er breyst fyrir áhrif frá öðm máli, eða eru líkumar t.d. meiri
eftir því sem reglur málanna eru líkari? Er til dæmis líklegra en ella að
útvíkkuð notkun vera að + nh. sé upphaflega tilkomin fyrir áhrif úr
ensku, vegna þess að strúktúrinn vera að + nh. var til fyrir í þrengri
gerð í íslensku? Em líkurnar á viðlíka áhrifum minni eftir því sem um
ólíkari strúktúr er að ræða?
Nóg er af spurningunum og mikið rannsóknarstarf óunnið.
Kenning byggð á rannsóknum á eðli málbreytinga þarf að vera gmnn-
ur til að vinna út frá í rannsóknum á einstökum málbreytingum. Setn-
ingafræðingar „máta“ t.a.m. mismunandi setningagerðir við ákveðinn
gmnnstrúktur og kanna hvernig hann getur lýst athugunarefninu og