Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Side 106

104
Þorsteinn G. Indriðason
höfum kallað frjósemi. Þættimir grunnorðatíðni (e. type frequency)
og dæmatíðni (e. token frequency) em notaðir til þess að mæla
arðsemina. Grunnorðatíðnin mælir það hversu mörgum ólíkum gmn-
norðum tiltekið viðskeytið getur tengst. Dæmatíðnin mælir það hversu
mörg viðskeytt orð af tiltekinni tegund em til. Hægt er að taka dæmi
til þess að sýna muninn á því hvað þessir þættir mæla. Setjum sem svo
að við séum að rannsaka viðskeytið -ling í tilteknum texta og að við
finnum út úr því að viðskeytið tengist bara einu grunnorði, nefnilega
jepp-. Við finnum hins vegar ein 6 dæmi um jepplingur í textanum.
Samkvæmt þessu yrði grunnorðatíðni viðskeytisins 1 og dæmatíðni 6.
Bauer (2001:48^49, sjá enn fremur 153-156) bendir svo á að gmnn-
orðatíðnin sé frekar mælikvarði á sögulega virkni fremur en samtíma-
lega: “Type frequency is the result of past productivity rather than an
indication of present productivity.”
Hér virðist Bauer því gera ráð fyrir því að orðmyndunarregla hafí
ákveðinn möguleika til að virka en hvort sá möguleiki er nýttur ræðst
af ýmsum þáttum sem geta haft áhrif á virkni (eða frjósemi) reglunn-
ar, annaðhvort þannig að reglan býr til fleiri orð eða færri (sbr.
umfjöllunina um málhæfni og málbeitingu hér fyrr). Svo er að sjá sem
erfitt geti verið að greina á milli þessara þátta þegar mæla á virkni
(frjósemi) eins viðskeytis, enda em sýnileg áhrif þeirra á fjölda
nýmyndana að sögn Bauer (2001:209) hin sömu. Þetta er þó háð því
hvort verið er að skoða sögulega eða samtímalega virkni. Orðmynd-
unarregla getur skilið eftir sig mörg dæmi á ákveðnu tímabili þó hún
geri það ekki lengur samtímalega. Hún getur því mælst með rnikla
frjósemi en um leið verið óvirk samtímalega.
Til frekari skýringar getum við sagt að viðskeytið -leg falli vel að
skilgreiningu Bauer á vel virku viðskeyti. Það virðist handhægt að
grípa til þess þegar á þarf að halda og það er einnig mjög frjósamt. Það
gerir litlar kröfur til grunnorðsins og getur tengst gmnnorðum af
margvíslegum toga. Við leit í Ritmálsskrá Orðabókar Háskólans (hér
eftir RMS) fundust tæplega 2300 nýmyndanir með -leg á um 400 ára
tímabili.9 Gmnnorðatíðni viðskeytisins er því a.m.k. 2300. Því má
9 RMS inniheldur lista yfir orð sem orðtekin hafa verið úr um 1850 textum á