Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Page 115

Um virkar ogfrjósamar orðmyndunarreglur i islensku 113
raun hagar viðskeytið sér á margan hátt eins og um seinni lið sam-
setningar væri að ræða og það skýrir frjósemina að hluta til. Þetta sést
m.a. á því að það getur tekið með sér fyrri lið í eignarfalli eins og um
eignarfallssamsetningu væri að ræða, sbr. t.d. sveitamanns-legur sam-
anborið við samsetta orðið sveitamanns-líf Merkingarlegar hindranir
á viðskeytingu þess finnast þó (sbr. Gunnlaug Ingólfsson 1979).
Viðskeytið getur tengst lýsingarorðum sem enda á -ugur en þó ekki
öllum. Ef lýsingarorðið merkir eðli eða ástand getur viðskeyting átt
sér stað, sbr. kunnugur — kunnuglegur. Hafi lýsingarorðið hins vegar
nierkingu í ætt við ‘atað einhverju’, sbr. t.d moldugur ‘ataður mold’,
er viðskeytingin nær útilokuð, sbr. ?*molduglegur.
4-2 Samfélagslegir þættir
Svo virðist sem frjósemin geti einnig stjómast af þáttum sem eru utan
við málkerfið. Orðmyndunin hverju sinni getur endurspeglað hrær-
ingar í samfélaginu, t.d. breytingar á ríkjandi afstöðu. Af slíkum breyt-
ingum sprettur oft þörf fyrir ný orð sem kallar þá jafnframt á að ein-
hver tiltekin orðmyndunarregla sé meira notuð en áður, hvort sem það
er viðskeyting eða samsetning. Sem dæmi um þetta má nefna norska
viðskeytið -inne. Viðskeytið er notað til þess að kvenkenna ýmis störf
sem bæði karlar og konur geta gegnt, sbr. orðapörin forfatter — forfatt-
efinne og maler — malerinne. Þegar hins vegar kemur að því að kven-
kenna ýmis störf sem einkum karlar hafa gegnt er fyrirstaðan gegn
notkun viðskeytisins mikil. Það er t.d. ekkert í veginum fyrir því mál-
herfislega að í norsku finnist orð eins og bakerinne, meglerinne, fisk-
e>'inne, murerinne og selgerinne. Það að þessi orð séu ekki notuð
bendir til þess að orðið hafi viðhorfsbreyting frá því á tímum öflugrar
jafnréttisbaráttu á 8. áratugnum. Það virðist því ekki þörf fyrir þess
háttar orð í samfélaginu lengur og því eru þessi orð ekki mynduð.
þessi breyting hefur aftur á móti mælanleg áhrif á frjósemi viðskeytis-
ms -inne.
Til þess að sýna enn betur hvað við er átt má skoða þróun seinni
ö')a. I fee] particularly sit-around-and-do-nothing-ish today.
b- This is definitely a blower upper, not leave-it-where-it-is-er.