Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Page 119

Um virkar og frjósamar orðmyndunarreglur í íslensku 117
ella til þess að koma í veg fyrir ýmislegan misskilning sem oft hefur
gsett í umræðum um virkni í orðmyndun (sjá í þessu sambandi t.d.
úttekt Bauers (2001, 3. kafla) á fjölmörgum orðum og hugtökum sem
hafa verið notuð í umræðum um þetta svið).
í inngangi var einnig varpað fram nokkrum spumingum sem ætlað
var að skýra nánar hvemig þessi skipting í virkni og frjósemi kæmi að
notum við umfjöllun um ýmis íslensk dæmi. Það hvort menn em upp-
teknir af virkninni eða ekki er að töluverðu leyti háð því hvemig menn
líta á tengsl málfræðinnar við málnotandann. Líti menn á málfræði
sem lýsingu á því sem menn kunna þegar menn tala tiltekið tungumál
er virkni hluti af þeirri kunnáttu. Það að mynda nýtt orð og jafnframt
að greina orð niður í orðhluta er augljóslega hluti af málkunnáttu
hvers og eins. Þó hafa menn verið hikandi við að viðurkenna þetta,
sbr. að Bauer (2001:223) hættir sér ekki út á þá braut að skoða virkn-
ina í samhengi við hugmyndir manna um málkunnáttuna. Við höfum
Hka séð að svörin við spumingunum um samtímalega og sögulega
virkni og um mælanleika á virkni eða frjósemi orðmyndunar eru háð
því hvort við styðjumst við tvískiptinguna í virkni og frjósemi eða
ekki. Þegar við teljum ný orð sem mynduð eru með tiltekinni orð-
myndunarreglu erum við í raun að mæla frjósemi hennar og gerum við
það eftir tímabilum getum við talað um sögulega frjósemi hennar, t.d.
á tímabilinu 1500-1700. Við mat á samtímalegri virkni eru aðstæður
aðrar því þar höfum við m.a. aðgang að málnotandanum sjálfum, get-
Urri spurt hann og lagt fyrir hann ýmiss konar próf. Orðmyndunar-
reglur geta svo verið misjafnlega frjósamar, þ.e.a.s. frjósemi þeirra
getur verið misjafnlega hömluð af ýmsum skilyrðum sem gilda í mál-
kerfmu, sbr. það sem rætt var í 4. kafla. Einnig var nokkuð rætt um
það hvemig eigi að meðhöndla erlenda orðhluta sem koma inn í málið
°g hvað þarf til til þess að hægt sé að líta á þá sem viðskeyti. Komist
var að þeirri niðurstöðu að líta yrði á þessa orðhluta sem órjúfanlegan
hluta erlendu tökuorðanna nema i þeim tilvikum þar sem slíkir orð-
hlutar væru notaðir til þess að mynda ný orð með íslenskum gmnnorð-
Urr>. Líklegast væri þá kominn upp vísir að nýrri og virkri orðmynd-
unarreglu (sbr. einnig Gunnlaug Ingólfsson 1979).