Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Qupperneq 156

154
Guðrún Kvaran
bókasafni. Vegna fjölda landshlutamerktra orða varð ég að velja úr
nokkur til umíjöllunar, fimmtán orð úr hvoru handriti.
Hér á eftir verður í öðrum kafla gerð grein fyrir söfnun Hallgríms.
I þriðja kafla verður sagt frá handritunum tveimur en í íjórða kafla er
komið að því að fjalla um orðin sem valin voru. Áhersla verður lögð
á að skoða hvort merkingar Hallgríms gefi vísbendingar um notkun og
útbreiðslu orðanna. 1 fimmta kafla verður efnið dregið saman.
2. Söfnun Hallgríms
Hallgrímur Scheving var mestan hluta ævinnar kennari í Bessastaða-
skóla og síðar við Lærða skólann, en hvað rekur mann í erilsömu starfí
út í að vinna jafn erfitt og oft vanmetið starf og að safna til orðabók-
ar? Um það er lítið vitað og nánast ekkert um það hvenær hann hófst
handa. Líklegt má telja að honum hafí þótt mikið vanta af orðum,
einkum úr mæltu máli, í íslensk-latnesk-danska orðabók Bjöms Hall-
dórssonar sem kom út í Kaupmannahöfn 1814. Segja má Bimi til vor-
kunnar að handritið lá frágengið frá hans hendi í aldarfjórðung áður en
einhver fékkst til að leggja fram fé til útgáfunnar, og Bjöm lifði ekki
að sjá bókina á prenti. Útgefandinn fékk Rasmus Kristján Rask til þess
að bæta dönskum þýðingum við þær latnesku til þess að bókin næði
til fleiri notenda og var hann því vel handgenginn verkinu.
Þeir Rask og Hallgrímur þekktust eitthvað og er hugsanlegt að þeir
hafí kynnst í ferð Rasks til íslands 1813 en hér á landi dvaldist Rask
til 1816. Hann ferðaðist víða og skrifaði hjá sér orð í hverjum lands-
hluta sem vöktu athygli hans og hann taldi staðbundin. Jón Helgason,
prófessor í Kaupmannahöfn, gaf orðalistana út (1960:290-299) og má
geta sér þess til að Rask hafi borið eitthvað undir Hallgrím þar sem
fínna má skammstöfunina „Sch“ við tvö orð á listanum af Austur-
landi, nafnorðið skiötti og sögnina skénna (Jón Helgason 1960:296).
Það bendir til að Hallgrímur hafí þegar verið farinn að safna úr mæltu
máli þegar Rask dvaldist hérlendis. Hvomg orðmyndin er í 220 8vo en
skjötti er í 283-285 4to sem hliðarmynd við skjatti ‘lítill poki’ og
merkt „Múlasýslumál“. Orðið skjatti er einnig í 220 8vo merkt Aust-
urlandi (Guðrún Kvaran 2000a:208). Nafnorðið skenna er í 283-285