Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Side 169

Hallgrímur Scheving og staðbundinn orðaforði 167
‘ósannindi, málæði’ (1983:249). Líklegast er að heimildin um stað-
bundna notkun sé frá Hallgrími komin. Vegna dæmaskorts er ekkert
sem styður að orðið sé „austanmál“.
glor ‘A.M. laudatio = gum, hól, setja glor upp á einn laudibus aliqvem
onerare’. Engin dæmi fundust um þetta orð í RM eða TM. JÓlGrv
hefur glor ekki sem flettu en B1 nefnir aðeins merkingamar „gusten
Farve (fremkommen ved Hunger)“, þ.e. ‘gulgrár litur af völdum hung-
urs’ og „slim i Tarmene“ og er hún merkt Homafirði. í ÍO (1983:293)
er merkingin ‘hól, gum’ merkt með krossi, þ.e. sem fomt eða úrelt mál
og er líklegast að heimildin sé fengin frá Hallgrími.2 ÁBIM hefur elst
dæmi frá 19. öld og merkir orðið hvorki úrelt né staðbundið. Hann
telur að ef til vill megi líta á það sem ummyndun úr tökuorðinu gloría
og er það vel hugsanlegt. Heimild Hallgríms er hin eina sem fundist
hefur um „austanmál“.
gloss ‘A.M. flángs [petulans aggressio v. invasio Sch]’, eiginlega
‘óviðeigandi framkoma’. Aðeins eitt dæmi fannst um orðið gloss í
RM í kvæði eignuðu Hallgrími Péturssyni en merkingin er ekki hin
sama. Engin heimild er í TM. Gloss er fletta hjá JÓlGrv en merking-
in er önnur, ‘eitthvað sem er glansandi, skínandi’. Engin dæmi em hjá
Bl. í ÍO er gloss fletta í merkingunni ‘flangs’ en orðið er ekki merkt
staðbundið (1983:293). ÁBIM er ekki með orðið. Hallgrímur er því
eina heimildin um „austanmál“.
háka ‘A.M. avide devoro inde pleb. hakka idem’ þ.e. ‘háma í sig með
áfergju’. í RM eru þrjú dæmi um sögnina, hið elsta frá Magnúsi
Stephensen 1808. Annað dæmi var úr þjóðsögum Jóns Ámasonar en
hið þriðja úr bréfi frá Hallgrími Scheving til Konráðs Gíslasonar
1859. Þar er Hallgrímur að svara fyrirspurn Konráðs um orðið hákr í
fornu máli og segir (Finnbogi Guðmundsson 1970:202):
2 Rétt er að benda á að í ÍO 1983 og aftur í yngri útgáfum er orðasambandið
ranglega sagt selja glor upp á e-n í stað setja glor upp á e-n.