Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Blaðsíða 181

Staðbundin heiti á sjávardýrum í Fiskafræði
Jóns Olafssonar úr Grunnavík
ÞÓRA BJÖRK HJARTARDÓTTIR
1. Inngangur
I Fiskafrœði Jóns Ólafssonar úr Grunnavík, sem rituð var árið 1737,
er að finna urmul heita á fisktegundum og öðrum lagardýrum eins og
vænta má í yfírlitsriti um fiska og önnur dýr í sjó, ám og vötnum. Flest
þeirra eru kunnugleg en inn á milli má finna heiti sem eru minna þekkt
nú á dögum eða notuð á annan hátt. I þessari grein verður hugað að
þeim vitnisburði sem fram kemur í ritinu um heiti sem sögð eru tíðkast
á tilteknum landsvæðum. Kannað verður að hve miklu leyti orð Jóns
um útbreiðslu einstakra heita hljóta stuðning annars staðar ffá og þannig
reynt að leggja mat á gildi þeirra.
Fyrst verður gerð grein íyrir Fiskafrœðinni, innihaldi ritsins og
vinnubrögðum Jóns við samningu þess (2. kafli) og því næst rætt lítil-
lega um staðbundið orðafar og mismunandi tegundaheiti dýra og
plantna efitir svæðum (3. kafli). Þá verða tekin til umQöllunar einstök
heiti og kannaðar aðrar heimildir sem varpað gætu frekara ljósi á þær
upplýsingar sem er að finna í Fiskafrœðinni um staðbundna notkun
orðanna (4. kafli).
2. Fiskafræðin og orðafar um Iagardýr
Jón Ólafsson úr Grunnavík, ritari Áma Magnússonar prófessors, var
sískrifandi alla ævi og var áhugasvið hans afar víðfeðmt og liggja eftir
hann ritsmíðar um margvísleg efni en flestar þeirra em óútgefnar. Eitt
af því sem hann tók sér fyrir hendur var ritun verks um náttúm Islands.
Minna varð þó úr áformum hans um heildstætt verk en honum auðn-
uðist þó að skrifa um físka, steina, jurtir og fugla. Aðeins skrif hans
um fiska og steina hafa varðveist en þau vom þó ekki gefin út fýrr en
taspum þremur öldum eftir ritun þeirra (Jón Ólafsson 2007). í Fiska-
hlenskt mál 30 (2008), 179-201. © 2009 íslenska málfrœðifélagið, Reykjavik.