Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Side 190

188
Þóra Björk Hjartardóttir
ist hins vegar einkum frá vestanverðu landinu (sjá Bjama Sæmunds-
son 1926: 308; Lúðvík Kristjánsson 1980-1986, 3:267, 270). í RM
em fáein dæmi um orðið geddu í þessari merkingu og em þau öll utan
eins tengd þessu landsvæði.
Gedda kemur afitur við sögu í kaflanum um silunga. Þar em til-
greind allmörg afbrigði, hvert með sínu heiti. Eitt þeirra er gedda sem
sagt er kallað svo í Álftaveri í Vestur-Skaftafellssýslu og er „silungur
misstór, nokkuð dekkri yfir allt en almennur silungur og sívalari á
bakið“ (bls. 66). Helgi Hallgrímsson (2007:89) nefnir að lýsingin gæti
átt við silungsafbrigði það sem kallað er jjallurriði en hann er yfirleitt
dökkur að ofan (sbr. Bjama Sæmundsson 1926:363-364). í RM er
þetta dæmi frá Jóni tekið upp úr Landfrœðissögu Þorvaldar Thor-
oddsen (1898) og er það eina dæmið um þessa merkingu. Engin dæmi
fundust í TM. í útgáfu ÍO frá 1983 er orðið gedda í þrenns konar
merkingu: ‘skráplúra’, ‘stór, útlenskur ránfiskur í fersku vatni’ og ‘sil-
ungsafbrigði’ og er sú merking sögð staðbundin. í útgáfunni frá 2007
er geddu sem silungsafbrigðis ekki getið. ÁBIM hefúr líka orðið
gedda í öllum þessum þremur merkingum og einni til viðbótar, ‘smá-
þorskur’, og er það merkt sem fomt mál. Engin tákn em hins vegar
fyrir staðbundið mál við geddu sem silungsafbrigði.
Engar aðrar heimildir fundust um orðið geddu í merkingunni ‘sil-
ungur’ og því ekki hægt að skera úr um staðbundna notkun þess.
hamar í upphafi greinargerðarinnar um háf í Fiskafrœðinni eru
nefnd nokkur heiti hans og segir þar að hár heiti „hann í Eddu en
hamar fyrir austan, í Norvegi haae“ (bls. 48). Þó nokkur dæmi má
fínna í öðmm heimildum sem styðja þessa athugasemd um mállýsku-
bundna notkun orðsins hamar. Reyndar eiga þau öll við þá háfíska-
tegund sem almennt gengur undir heitinu hámeri, en þar sem háfur og
hámeri em skyldar tegundir (sjá t.d. Karl Gunnarsson o.fl. 1998:125)
getur þeim hæglega slegið saman.
I RM em átta dæmi frá ýmsum tímum um hamar í þessari merk-
ingu og í Ijórum þeirra kemur fram að útbreiðsla orðsins er bundin við
Austurland og Austfirði. Þannig segir t.d. í grein í Andvara (1899:71):
„Hámeri (á Austurlandi kölluð hamar) verður stundum vart við“ og