Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Page 191
Staðbundin heiti á sjávardýrum í Fiskafræði Jóns Ólafssonar 189
hjá Lúðvíki Kristjánssyni í lslenskum sjávarháttum (1980-1986,
4:377): „Stöku sinnum urðu Austfirðingar varir við hana [þ.e. hámeri]
og nefndu hamar“. TM hefur eitt dæmi um hamar sem skýrt er sem
‘hámeri’ og sagt vera hákarlsnafn úr Austur-Skaftafellssýslu.
I B1 er ein merking orðsins hamar ‘hámeri’ og tekið er fram að hún
sé bundin við Austfirði. í merkingunni ‘hámeri’ segir ÁBIM að orðið
hamar komi fyrir í fomum fiskheitaþulum en einnig staðbundið í
íslensku nýmáli án þess að tilgreina nánar hvar á landinu það sé.
Vitnisburður annarra heimilda staðfestir því ljóslega orð Jóns um stað-
bundna notkun orðsins hamar fyrir vissa háfiskategund.
lönguskáld Fiskurinn langa fær stutta umfjöllun í Fiskafrœðinni og
þar er tekið fram að hrogn hennar séu nefnd lönguskáld á Suðurlandi
(bls. 45). Dæmi fundust í heimildum um orðið lönguskáld og þó held-
ur fleiri um aðeins síðari orðliðinn skáld í merkingunni Tönguhrogn’
eða Töngumagi’. RM hefur þrjú dæmi og er eitt þeirra fyrmefnt orð úr
Fiskafræðinni. Annað dæmi er úr íslenskum sjávarháttum Lúðvíks
Kristjánssonar (1980-1986, 3:303): „En þar sem löngunni var skipt,
máttu þeir, er dregið höfðu, hirða úr henni skáldið, en svo nefndist
hrognið“. Ekki er unnt að tengja dæmið við tiltekinn landshluta en
þriðja dæmið í RM bendir hins vegar til Suðurlands, nánar tiltekið
Eyjafjalla, og er heimildin Eyfellskar sagnir eftir Þórð Tómasson
(1948-1951, 3:43). Dæmið er á þessa leið: „Lönguhrogn var kallað
skáld og þótti það mesta hnossgæti nýtt“.
Engin dæmi em um (löngu)skáld í TM en hins vegar fundust dæmi
í sérsöfnum Orðabókarinnar. Orðið skáld mátti fínna á „gulu seðlun-
um“, úr handriti Hallgríms Schevings (Lbs. 220 4to), sem skráð er á
fyrri hluta 19. aldar (sjá Jakob Benediktsson 1969:98-100), og er
skýringin þar ‘kútmagi úr löngu’ en ekki er þess getið hvar það er
notað. í JÓOrð er fletta með orðinu lönguskáld þar sem vísað er til
orðsins lönguskálm. Skýringu á því orði má svo lesa undir flettunni
Hfur en þar segir: „til þessa briikast helldst Lavngu hrogn, er þeir kalla
almenniliga Lavngu Skááld (forte rectius [líklega réttara] Lavngu
Skaalm)“. Skilja má þessi orð sem svo að útbreiðsla orðsins löngu-
skáld hafi verið bundin afmörkuðu landsvæði og Jóni framandi fyrst