Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Qupperneq 197

Staðbundin heiti á sjávardýrum í Fiskafræði Jóns Ólafssonar 195
hátt segir Asgeir megi álykta um orðmyndina kvosa: að hún sé því lík-
lega komin úr *kosa sem bendi til að víxlmyndir hafi verið með o og
u, sbr. orðið skelkusa sem merki ‘lítil kúskel’ eða ‘gimburskel’.
í flestum heimildum er ‘kúskel’ gefin sem skýring á orðinu skel-
kussi, og skyldum orðmyndum, en í sumum einnig ‘gimburskel’ en
ekkert er minnst á staðbundna notkun. Þriðju merkinguna ‘smásopi’
eða ‘kaffilögg’ er að fínna í útgáfum ÍO 1982 og 2007 og er hún merkt
sem staðbundin í þeim báðum. I lista Páls Pálssonar stúdents um fugla-
og fiskanöfn (Lbs 309 4to, 12v) er að fínna orðið skelkusa í merking-
unni ‘gimburskel’ og við það er ritað „a Austurl“ sem bendir til stað-
bundinnar notkunar orðsins. TM geymir allmörg dæmi um orðið í
ýmsum myndum, bæði í skeljamerkingunni og hinni yfirfærðu um
kaffisopa. Nær öll dæmin um báðar merkingar eru frá Norðurlandi og
aðeins örfá merkt Austfjörðum og Borgarfirði. Þessar heimildir styðja
því við vitnisburð Jóns um að orðið sé þekkt norðanlands en benda
jafnframt til víðari útbreiðslu.
smokkfiskur Heitin smohkfiskur og kolkrabbi eru nú ýmist notuð
um tvær undirtegundir smokkfiska (sbr. ÍO 2007; Sjávardýraorðabók)
eða sem samheiti um algengustu tegund smokkfiska (sbr. Helga
Hallgrímsson 2007:95). í Fiskafræðinni eru smokkfískur og kolkrabbi
tveir aðgreindir liðir undir flokknum Fram- og fjörukindur og ber
nokkuð á milli í útlitslýsingum þeirra þótt í báðum tilvikum sé sjálfur
smokkurinn aðaleinkennið (bls. 40). Helgi Hallgrímsson (2007:95,
91) metur lýsingu Jóns á smokkfisk sem sérkennilega og telur vart
hægt að ráða af henni hvaða skepnu sé átt við en lýsingin á kolkrabb-
anum eigi líklega við um smokkfisk. Jón segir að vestfirskir kalli kol-
krabbann líka smokkfísk og fylgir síðan nákvæm lýsing á dýrinu sem
höfð er eftir þeim.
Engar frekari heimildir fundust um mállýskubundna notkun þess-
ara orða í gögnum Orðabókarinnar eða orðabókum. Þó svo að Jón hafí
væntanlega lýsingu sína á kolkrabba beint eftir Vestfirðingi er ekki
víst að það eigi við nein rök að styðjast að um mállýskubundna orða-
notkun hafi verið að ræða því þessi tvö orð virðast almennt hafa
verið, og eru enn, notuð sem samnefni. Jón nefnir að vísu í orðabók