Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Qupperneq 199

Staðbundin heiti á sjávardýrum í Fiskafræði Jóns Ólafssonar 197
5. Niðurlag
Hér hafa verið tekin til athugunar þau fiskaheiti sem Jón Ólafsson segir
í Fiskafræði sinni að tíðkist á ákveðnum landsvæðum. Ekki er vitað
hverjar heimildir hans eru í þeim efnum en ekki er ólíklegt að þá álykt-
un hafi hann dregið af ummælum heimildarmanna sinna: Þeir hafi
nefnt heiti sem honum var framandi og aðrir hugsanlega ekki kannast
við þegar borið var upp við þá. Án efa hefur hann grennslast sérstak-
lega fyrir um nöfn og heiti því orðafar var honum ætíð hugleikið. Það
kemur enda fram í ritinu mjög víða að sumar skepnanna hafi mörg heiti
og gangi undir mismunandi heitum án þess að það sé tíundað nánar (sjá
2. kafla). Það er líka vitað að Jón ritaði málsmetandi mönnum á Islandi
til að afla upplýsinga um tegundir og lýsingar á þeim og biður hann þá
gjaman um nöfn eða orð sem tíðkist um viðkomandi tegund í héraðinu.
Þannig ritar hann t.d. séra Jóni Jónssyni í Mývatnsþingum í maímánuði
1738 og biður um „nöfn og description á öllum silungi í Mývatni" (sjá
Guðrúnu Ásu Grímsdóttur 1999:142).
Þó svo að Jón hafi upplýsingar um að orð séu notuð á ákveðnum
stöðum á landinu er auðvitað ekki útlokað að þau hafi haft víðari
útbreiðslu þótt honum sjálfum hafí ekki verið kunnugt um það. Ekki
reyndist unnt að staðfesta orð Jóns um notkun og dreifingu nema fjög-
urra af þeim tólf orðum sem hann segir staðbundin. Eitt þeirra á við
um sérstakt afbrigði fisks sem lifir á mjög afmörkuðu svæði, maur-
ungur, og annað er um afurð tiltekinnar verkunar sem tíðkast á viss-
um stað, reyður. Hin tvö, hamar og (löngu)skáld eiga hins vegar ekki
við um staðbundið fyrirbæri og mega því teljast mállýskubundin orð í
almennasta skilningi. Ógerlegt var að skera úr um staðbundna notkun
sumra orðanna því heimildir reyndust of rýrar. Um önnur orð fékkst
hvorki merking né útbreiðsla staðfest.
Til glöggvunar hafa niðurstöður heimildarleitar um hvert orð sem
raktar voru í 4. kafla verið settar fram í töflu 1 (á næstu síðu).
I fyrsta dálki eru orðin sem tekin voru til athugunar og í þeim næsta
útbreiðslusvæðið skv. ummælum Jóns. Því næst kemur fram hvort dæmi
um orðið í þeirri merkingu sem um er rætt sé að finna í RM og TM.