Vera - 01.11.1982, Síða 36

«o
3
>
I
c
■4—»
Ofi
u
«o
'O
DO
o
4—*
00
<D
D
«o
"175
_D
«o
S.
(S E
ca o
DC i/i
«o
D
E
_cð
W
E
o
oo
c
co
>
■*—*
<D
>
— 03
D
Qí
UU
>
> • rzc
^ <D ~
fO _Q_
XI.
<4—
UJ
3
C
o x:
'3
o. -a-
3 v
00 ^
. o
E c
u o
3 C/5
þessa mynd nemum í hjúkrunar-
skólanum í gærkvöldi. Var það gert
til að auka kristilegt umburðarlyndi
hjúkrunarfólks framtíðarinnar
gagnvart þeim ógæfusömu stúlkum
sem munu leita til þeirra niður-
brotnar í neyð sinni?
Kannski hafið þið sýnt hana víðar
— kannski ætlið þið að sýna hana
víðar. Ég vara ykkur alvarlega við
því sem þið eruð að gera, því þið
virðist ekki gera ykkur grein fyrir
því sjálfir.
Þið eru — í nafni kristinnar trúar
— að leggjast á sveif með aftur-
haldssömustu öflum sem til eru í
heiminum í dag. Pið eruð að taka
þátt í því að sakfella og dæma konur
sem beitt hafa og munu ef til vill
þurfa að beita því neyðarúrræði
sem fóstureyðing er — ekki vegna
þess að þær hafi brugðist — heldur
vegna þess að samfélagið bregst
þeim. Pið eruð að skipa ykkur í sveit
með þeim kvenfjandsamlegu — og
mannfjandsamlegu öflum — sem
nú eru að reyna að svipta konur
sjálfræði, atvinnu og félagslegri
þjónustu — en um leið að auka víg-
búnað, stríðsógnir og félagslega
neyð.
Kristilegu stúdentar! Þetta er
ekki í fyrsta skipti sem konur eru
grýttar. I þetta skiptið kastið þið
fyrsta steininum.
'í'akk fyrir.
Hildur Jónsdóttir er félagi í Fylk-
ingunni og yfirlýstur andstæðingur
Kvennaframboðs. Ræðan er birt
hér með hennar leyfi.
#36
SKILNAÐUR:
Höfundur: Kjartan Ragnarsson
Leikstjóm: Kjartan Ragnarsson
Leikmynd og húningar: Stcinþór Sigurösson
Ljós: Daníel Williamsson
Tónlist: Áskell Másson
Hljóðblöndun: Siguröur Rúnar Jónsson
Okönnuð undirdjúp
Leikrit er eldgamalt listform. Frá
upphafi hefur það gegnt því hlut-
verki að stilla áhorfandanum upp
andspænis leikaranum, til að sjá,
heyra og skynja mannlíf í gleði þess
og sorgum. Orðin, þögnin, svip-
brigði og hreyfingar líkamans eru
styrkur leiksins. Pú situr andspænis
lifandi fólki sem reynir að gefa þér
innsýn í (sálar)líf persóna frá ýms-
um tímum og ýmsum löndum. í
mínum huga liggur aðdráttarafl
leikhússins í lifandi leik, nálægð og
þeirri dýpt sem krufning persóna
getur náð. Og þar meö er ég komin
að efni þessarar greinar: tilraun ís-
lensks leikritahöfundar til aö nálg-
ast mannlífið á landi hér.
Eftir hvert jólabókaflóð og flest-
ar ntínar leikhúsferðir felli ég þann
dóm yfir íslenskum rithöfundum að
þeir séu yfirborðslegir, þeir séu
fastir í frásögnum, framrás sögu og
leiks, en skorti alla dýpt og takist
ekki á við þann vanda sem þeir eru
þó að reyna að lýsa. Þetta gildir um
leiksýninguna sem hér verður fjall-
aö um, Skilnað Kjartans Ragnars-
sonar.
í Skilnaði er Kjartan að segja
okkur sögu af konu sem vaknar upp
við vondan draum, þegar eigin-
maður hennar segir farvel og „yngir
upp hjá sér“. Hún verður að halda
út fyrir veggi heimilisins, út í lífið,
þar sem grimmdin ræður ríkjum.
Henni vegnar vel í vinnu, en í sam-
skiptum við annað fólk birtist kald-
ur veruleikinn. Ofbeldi, kúgun,
kvenfyrirlitning, slúður, einmana-
leiki, slæm sambúð kvenna og karla
og kvenna saman, ólétta dótturinn-
ar og loks veikindi eiginmannsins
fyrrverandi, sem í lokin leitar skjóls
hjá konunni, þegar það er um sein-
an. Niðurstaða aðalpersónunnar er
sú að það sé best að taka ábyrgð á
sjálfri sér — best að vera ein. (Mari-
lyn French komst að sömu niöur-:
stöðu eins og hún sagði frá í um-
ræðuþættinum góða í sjónvarpinu í
október).
I sjálfu sér á Kjartan hrós skilið
fyrir að ríða á vaðið með leikrit sem
tekur á áleitnum spurningum svo
sem um hjónaskilnaði og ofbeldi
gegn konum, málefnum sem gjaman
eru þöguð í hel. En, veikleiki verks-
ins felst einmitt í því að henn tekur
of margt fyrir, hrúgar of mörgum
vandamálunt saman og færist þar
með of mikið í fang, án þess að
fylgja málunum nógu vel eftir. Af-
leiðingin verður sú að okkur er sögð
saga, en við erum allt of litlu nær um
persónurnar. Þær eru dregnar upp í
svörtu og hvítu, karlarnir eru vondir
og konurnar góðar.
Það er mjög greinilegt að samúð
Kjartans er öll með konunum.
Hann sýnir hvernig ofbeldi karl-
manns gagnvart konu Ieiðir til
voðaverks, hvernig slæm útreið í
hjónabandi gerir konu að lesbíu,
hvernig dóttirin unga fer í sambúð.
ljósi á samskipti kynjanna. Hvað er
Kjartan t.d. að segja með lýsingu
sinni á lesbíunni? Hún er köld og
bitur, en trúir því að ástir kvenna sé
lausnin, þar til hún rckur sig á. Hér
á landi hafa umræður ekki farið
hátt, miðað við það sem erlendis
gerist þar sem þær hafa sett upp
heilu leikhúsin til að glæða skilning
manna á því að þær séu nú einu
sinni svona gerðar og því verði ekki
breytt. Eins og Kjartan lýsir lesbí-
unni, verður kuldinn og harkan
öðru yfirsterkara, hún er fórnar-
lamb karlveldisins, sem kann svo
sem vel að standast, en það er með
hana eins og aðrar persónur verks-
ins að ég hefði óskað meiri dýptar,
meiri skilnings. Hvað er höfundur-
inn að segja um karlmenn? Að þeir
séu allir skepnur? Tillitslausir og
láti hendur skipta? Það mætti lesa
það út úr sýninguni, vegna þess að
við öðlumst engan skilning á því
hvers vegna þeir eru eins og þeir
eru.
Nú skal það tekið fram að mér
dettur ekki til hugar að gera þær
kröfur til rithöfundar að hann sentji
kvenfrelsisleikrit eftir einhverri for-
múlu, hann verður að skrifa eins og
honum er lagið, en undir yfirborðið
verður hann að fara. Mér dugar
ekki að vita að svona er lífið, ég vil
vita hvers vegna? En kannski fer
hér eins og stundum áður að minn
Samskipti kynjanna eru vandkvæðum háð,
nánast ómöguleg —
verður ólétt og slítur loks samband-
inu. Samskipti kynjanna eru vand-
kvæöum háð, nánast ómöguleg
samkvæmt leikritinu, en hvers
vegna? Já, hvers vegna, því reynir
höfundur ekki að svara, hann grefst
ekki fyrir um orsakir, það örlar rétt
á slíku þegar konan spyr: hvað er að
mér, þegar eiginmaðurinn tilkynnir
brottför. Okkur er ekki sýnt nema
brotabrot af þeim harða heimi sem
gert hefur líf þessa fólks þrúgandi,
stundum martröð.
Eflaust ætlar höfundur sér ekki
annað en að sýna yfirborðið, en ég
vildi gjarnan meira. Ég æski krufn-
ingar hjá h'öfundi sem greinilega
hefur margt að segja, svo margt að
hann kann sér ekki hóf.
Nú má spyrja þeirrar spurningar
eftir að hafa horft á Skilnað, hvort
kvenfrelsisumræðu í landinu sé
greiði gerður með þeirri umfjöllun
sem blasir við í Iðnó, því ég geng út
frá því sem gefnu að verkiö eigi að
vera innlegg í umræðu, vekja spurn-
ingar og vera tilraun til að varpa
fílabeinsturn er skýjum hulinn og
áttin meðvituð til vinstri. Það sem
mér finnst segja fátt nýtt er fyrir
öðrum hrærivél sannleikans, sem
þeytir upp á yfirborðið tilfinningum
sem áður voru vel faldar. í það
minnsta Iteyrði ég konu segja
frammi í anddyrinu í Iðnó að
Skilnaður væri nú ansi róttækt verk!
Nóg um gallana. Unt sviðsetn-
ingu, búninga, lýsingu og leik er allt
gott að segja og skemmtileg reynsla
að vera í gamla Iðnó með áhorf-
endur á alla vegu. Eftir hlé færðist
heldur betur spenna í leikinn og fyr-
ir okkur sem sátum alveg upp við
sviðið var nálægðin við leikarana
nánast ógnvekjandi.
Niðurstaða: Skilnaður er vel þess
virði að sjá, leikurinn vekur spurn-
ingar, sýnir ákveðna hlið á íslensku
mannlífi, Itlið sem allt of lengi hefur
verið þagað um, en því miöur við
sjáum bara hliðina sem upp snýr,
enn eru undirdjúpin ókönnuð ver-
öld.
Kristín Ástgeirsdóttir