Vera - 01.12.1988, Blaðsíða 42

I leit að
sjálfsmynd
blökku-
mannsins
Nýlega kom út í íslenskri þýðingu skáld-
sagan Astkær eftir bandarísku blökkukon-
una Toni Morrison. Á frummálinu heitir
hún Beloved og hlaut höfundurinn Pulitzer
bókmenntaverðlaunin fyrir hana sem
bestu skáldsöguna í Bandaríkjunum árið
1987. Ástkær er fyrsta verk Toni Morrison
sem þýtt er á íslensku, en auk þess hafa
komið út eftir hana skáldsögurnar The
Bluest Eye, árið 1969; Sula, sem kom út
árið 1974 og Song of Salomon, 1977.
Tony Morrison er af mörgum talin vera
einn athyglisverðasti skáldsagnahöfundur
sem komið hefur fram í Bandaríkjunum á
síðustu tveimur áratugum, en hér á landi
er hún tiltölulega lítið þekkt. Til að fræðast
örlítið um hana og hina nýútkomnu bók
leitaði Vera til Soffíu Auðar Birgisdóttur,
bókmenntafræðings, en hún hélt fyrir
skömmu útvarpserindi um Toni Morrisson.
Þar sagði hún m.a. að oft væri talað um
upphaf áttunda áratugarins sem byrjun
blómaskeiðs í bókmenntum svartra kvenna
í Bandaríkjunum og fram á sjónarsviðið
hefðu komið margir svartir kvenrithöfundar
sem síðan hefðu staðið í fremstu röð
bandarískra samtímahöfunda. Auk Toni
Morrison má nefna Alice Walker, Mayu
Angelou og Gloriu Naylor sem allar eiga
verk þýdd á íslensku.
En um hvað skrifar Toni Morrison? Hver
er söguþráðurinn 1 þessari nýju bók sem
hlotið hefur svo mikið lof? Við gefum
Soffíu orðið:
„Segja má að leit blökkumannsins að
sjálfsmynd sé undirtónninn í öllum verkum
Toni Morrison. Sögur hennar eiga allar
rætur í átakanlegri sögu og sérstæðri
menningu bandarískra blökkumanna,
sprottnar upp úr þeirri sársaukafullu
reynslu sem þeir allir eru hluti af. Þetta á
ekki síst við um nýjustu skáldsögu hennar,
Beloved eða Ástkær, sem er saga blökku-
konunnar Sethe og segir frá lífi hennar allt
frá því að hún fæðist og fram á fullorðins-
ár. Móðir hennar var ánauðugur þræll og
bar brennimerki undir brjóstinu því til sönn-
unar. Sethe elst upp í ánauð, giftist sam-
þræli sínum og eignast með honum þrjú
börn og þegar það fjórða er á leiðinni
ákveða þau að flýja. Sethe tekst að flýja
með börn sín en verður viðskila við eigin-
mann sinn og veit ekkert um afdrif hans
fyrr en tæpum tveimur áratugum síðar.
Hún fæðir dótturina Denver á flóttanum.
Sethe og börnin komast í hús hjá tengda-
móður hennar, sem einnig er fyrrverandi
þræll, en sonur hennar, maður Sethe,
hafði keypt henni frelsi þegar hún var orð-
in gömul og útkeyrð. Frelsi móður sinnar
borgaði hann með þrotlausri aukavinnu
allar helgar í fimm ár á meðan aðrir hvíld-
ust. Þegar Sethe hefur notið frelsisins í 28
daga hafa eigendur hennar upp á henni
og koma til að færa hana og börnin til
baka. Þegar hún sér þá nálgast grípur
hana örvæntingaræði, hún safnar saman
öllum börnum sínum, hleypur með þau inn
í skemmu og ætlar þar að taka líf þeirra
allra fremur en að láta þau falla ( hendur
hvítu mannanna aftur. Þeir snúa til baka
þegar þeir hafa litið hana augum blæð-
andi upp fyrir haus með blæðandi börnin
í kringum sig. Tveir elstu synir hennar lifa
af, og einnig kornabarnið sem hún hafði
ekki náð að skera þegar það var tekið af
henni, en næstyngsta dóttirin á fyrsta ári,
dó, skorin á háls af móður sinni. Þessi
harmleikur verður til þess að Sethe, þegar
hún hefur afplánað fangelsisvist, er útilok-
uð frá mannlegu samfélagi. Blökkufólkið
forðast hana og hún fer ekki út úr húsi
nema til vinnu. Ástkær er það nafn sem
Sethe lætur grafa á legstein litlu dóttur
sinnar. Áður en langt um líður verður það
Ijóst að andi hennar býr í húsinu hjá móð-
ur sinni og systkinum. Draugur barnsins
býr í húsinu þangað til fyrrverandi sam-
þræll Sethe og manns hennar sest þar að
18 árum eftir atburðinn. Fyrir honum verð-
ur draugurinn að hopa. En stuttu síðar
kemur ung stúlka til hússins og sest þar að
og segist heita Ástkær. Þegar Sethe gerir
sér grein fyrir að stúlkan er dóttir hennar
komin aftur, telur hún að sér sé fyrirgefið,
allt sé orðið gott aftur. Nú geti hún gefið
henni alla þá ást sem hún á. Sethe verður
svo heltekin af endurkomu Ástkærrar að
hún hundsar allt annað, hættir að hugsa
um annað fólk, vanrækir Denver dóttur
sína, vanrækir vinnuna, allt líf hennar
snýst um Ástkæru. Síðasti hluti bókarinnar
snýst um þetta samband Sethe og Ást-
kærrar sem er á mörkum þess að svifta
Sethe vitinu. Ástkær þrífst vel, blómstrar
og fitnar, nærð á sektarkennd og örvænt-
ingu Sethe sem aftur á móti hrörnar stöð-
ugt. í sögulok hverfur Ástkær aftur og les-
andinn er skilinn eftir í óvissu um tilvist
hennar. Kom stúlkan aftur í holdi eða var
hún aðeins hugarburður íbúa hússins,
framkölluð af einmanaleika þeirra og sekt-
arkennd?
Þessi söguþráður sem ég hef rakið er
aðeins hluti af þessari sögu Toni Morri-
son. Margir aðrir þræðir eru í verkinu..
Sagan er kannski fyrst og fremst örlaga-
saga Sethe, en hún er einnig saga gömlu
konunnar, tengdamömmu hennar, saga
hinnar einmana dóttur hennar Denverar,
saga af samþrælum hennar.
Frásögnin spinnst kringum fjölda per-
sóna og stærsti hluti hennar er í formi
endurminninga, sársaukafullra endurminn-
inga sem persónurnar veigra sér við að
rifja upp. Þetta er saga blökkukonu sem
fortíðin ásækir. Hún verður að rifja upp og
horfast í augu við liðinn tíma til þess að
útskýra fyrir sjálfri sér, dóttur sinni og les-
andanum hver hún er."
Það er Forlagið sem gefur bókina út í
þýðingu Úlfs Hjörvar.
— kaá
42