Vera - 01.12.1988, Blaðsíða 44

„Strá
í hreiðrið"
Rætt við
Bríeti Héðinsdóttur
Um þessi jól koma út sendibréf
Bríetar Bjarnhéðinsdóttur til
barna sinna skrifuð á árunum
1910-1917.
Sonardóttir Bríetar, Bríet Héð-
insdóttir, ritstýrir og skrifar skýr-
ingar.
A meðan ég trúði mannkynssögubókum
og áður en ég fór að hafa afskipti af
kvennabaráttu, vissi ég það eitt um Bríeti
Bjarnhéðinsdóttur að hún barðist fyrir
kosningarétti kvenna og að fyrsti valtari
Reykjavíkurborgar var nefndur eftir henni.
Við nánari athugun kom svo i Ijós, að
Bríet er sá Islendingur, sem einna mestan
svip setur á okkar öld. Hvar sem borið er
niður í sögunni allt frá því að fyrsta skráða
kvennahreyfingin lét á sér kræla, er henn-
ar nafn efst á blaði. Hún er alls staðar:
Hún heldur fyrirlestra, stofnar kvennablað,
stofnar kvenfélög, verkakvennafélög,
kvennalista, situr í bæjarstjórn, fer utan á
alþjóðaþing. Og eftir því sem áhugi
hennar og ódrepandi atorka verður Ijós-
ari, þeim mun forvitnilegri verður sjálf per-
sónan. Hvað til að mynda var hún að
lesa og við hverja að spjalla sem gefur
henni hugvit og kjark til að halda opin-
beran fyrirlestur (fyrst íslenskra kvenna) um
jafnrétti kynjanna árið 1886, þá aðeins
tvítug að aldri? Hvernig var heima hjá
henni, hvað sagði Valdimar! Hvernig var
uppeldi barnanna, sem bæði urðu kjarna-
fólk og sögufræg, hagað? Hvernig var
samband hennar við þau? Hvernig var
þessi kona eiginlega?
I mínum huga er það því ekkert vafa-
mál, hverja af nýju bókunum ég hlakka
mest til að fá í hendur þessi jól — það er
bókin „Strá í hreiðrið", bréf Bríetar til
þeirra Laufeyjar og Héðins skrifuð árin
1910 til 1917, sem sonardóttir Bríetar, Bríet
Héðinsdóttir hefur safnað saman og rit-
stýrir. Þessi bók finnst mér að muni geta
svarað spurningum og aukið við þá mynd,
sem afrekaskrá Bríetar ein getur aldrei
gefið. Að sögn Bríetar Héðinsdóttur er
uppistaðan í þessari bók bréf Bríetar til
barna hennar þau ár sem þau stunda
bæði háskólanám í Kaupmannahöfn.
,,Mörg þeirra bréfa, sem Bríet hefur
skrifað þeim, eru sennilega glötuð en ég
hafði þó úr geysimörgum að spila. Eg hef
valið úr þeim kafla og tengt þá til að
reyna að halda samhengi. Þetta eru
einkabréf móður til barna og bera öll slík
einkenni. Þótt stjórnmál og kvennabaráttu
beri iðulega á góma, er það tilviljunum
háð hvaða efnisatriði er drepið á. Bréfin
fjalla fyrst og fremst um hversdagsamstur
fátækrar ekkju í Þingholtunum, sem hefur
sérstöðu vegna áhugamála sinna og
starfa."
Hér er ekki úr vegi að rifja upp nokkur
þau störf, sem Bríet hafði á höndum árin
sem bréfin eru skrifuð: hún situr í bæjar-
stjórn Reykjavíkur, er formaður Kvenrétt-
indafélags íslands, gefur út og ritstýrir
Kvennablaðinu. Umræðan um kosninga-
rétt kvenna er í hámarki og árið 1915 fæst
sá réttur með nýrri stjórnarskrá. Að fengn-
um nýjum réttindum hefst umræða um sér-
framboð kvenna til Alþingis, en vel að
merkja, Bríet fór inn í bæjarstjórn af sér-
lista kvenna þegar árið 1908. Árið 1913
fer Bríet ásamt Laufeyju dóttur sinni á al-
þjóðlegt þing kvenréttindakvenna í Buda-
pest. (Þess má geta hér, að árið 1906 sat
Bríet alþjóðlegan fund sömu samtaka í
Kaupmannahöfn og mun það vera í fyrsta
skipti, sem íslendingur situr alþjóðafund
sem sjálfstæður fulltrúi íslands en er ekki
talinn með Dönum.)
,,Bréfakaflarnir eru næsta hversdagsleg-
ir, ég hef skrifað inngangskafla og enn
fremur fáeina kafla, sem fjalla um líf Bríet-
ar eftir bréfatímabilið. Við það notaði ég
öll tiltæk gögn, prentuð og óprentuð,
þ.á.m. bréf sem hafa verið skrifuð til
hennar."
,,Eitt af því sem kemur mjög glöggt fram
íþessum bréfum" heldur Bríet áfram," er
að Bríeti og konunum, sem hvað harðast
töluðu fyrir kosningaréttinum, var alveg
Ijóst að sá réttur væri aðeins ,,strá í
hreiðrið" eins og hún orðaði það þó
hann væri undirstaða annarra réttinda. En
ástæðan fyrír því, að Bríet var svona gíf-
urlega hörð á því að fá það ákvæði inn í
stjórnarskrána, var ekki síður sú, að hún
treysti því ekki sem þó var reynt að telja
henni trú um, að sambandsmálið (þ.e.
stjórnmálasamband Islands og Danmerk-
ur) yrði að afgreiða fyrst, kvennamálin
mæfti lagfæra síðar. Nei, hún vildi réttindi
kvenna ,,núna" og treysti því engan veg-
inn að það fengi lausn síðar. Hana grun-
aði nefnilega, að kynslóðin, sem taka
myndi við af kynslóð Hannesar Hafstein
og Skúla Thoroddsen, myndi verða miklu
afturhaldssamari og gat ekki hugsað sér
að stóla á hana. Og Bríet hafði litla trú á
samvinnu við karla, þótt hún teldi hana
æskilega, taldi að slík samvinna yrði tæp-
ast svikalaus frá þeirra hendi, þeir sæktust
bara eftir atkvæðum kvenna. Þú veist hún
gerði tilraun til að vinna með Heimastjórn-
arflokknum ekki satt!"
— Þess í stað hratt hún af stað sérfram-
boðum kvenna!
,,Umræðan um sérframboð minnir um
margt á umræðuna núna, rökin bæði með
og á móti eru þau sömu og notuð eru í
umræðunni núna."
Og heldur Bríet Héðinsdóttir að bókin
muni svara einhverjum þeirra spurninga,
sem afrekaskrá ömmu hennar hefur vakið
með fyrirspyrjenda? Um það vill hún sem
fæst orð hafa:
,,Fyrír mér vakir a.m.k. á yfirborðinu að
reyna að kynnast manneskjunni Bríeti
Bjarnhéðinsdóttur en raunverulegan til-
gang minn vil ekki gefa neinar yfirlýsingar
um!"
Svo við verðum bara að bíða og sjá
hvað setur. En ég bíð full eftirvæntingar.
Ms
44