Vera - 01.09.1989, Blaðsíða 34

BREYTIST MEÐFERÐ NAUÐGUNARMÁLA?
Eins og fram kom í síöasta tölublaöi VERU var samþykkt á Alþingi voriö
1984 þingsályktunartillaga frá Kvennalistanum um aö skipa nefnd til
aö kanna hvernig meöferö og rannsókn nauögunarmála vœri háttað
og gera tillögur til úrbóta. Nef ndin var skipuð í júlí þaö ár og í henni áttu
sœti Guörún Agnarsdóttir þingkona Kvennalistans, Jónatan Þór-
mundsson prófessor, Sigrún Júlíusdóttir félagsráögjafi, Hildigunnur
Ölafsdóttir afbrotafrœöingur og Ásdís Rafnar lögfrœöingur. Nefndin
skilaði áliti sínu til dómsmálaráöherra s.l. haust og nú nýlega kom
þetta langþráöa nefndarálit út á bók og er því komið fyrir almennings-
sjónir. Þaö er mikiö aö vöxtum eöa alls 361 bls. og skiptist í 11 kafla. Auk
skýrslu og tillagna nefndarinnar er þar aö finna ritgerðir og kannanir
einstakra nefndarmanna og má í því sambandi tjd. nefna viötalskönn-
un um nauögunarmál eftir Sigrúnu Júlíusdóttur, könnun Hildigunnar
Ólafsdóttur á afbrotinu nauögun, bakgrunni þeirra sem kœrðir eru og
þeirra kvenna sem kœra og meðferð þessara mála á rannsóknar- og
dómstigum, frœðilega ritgerö Jónatans Þórmundssonar um kynferöis-
afbrot og könnun Guörúnar Agnarsdóttur á úrrœöum heilbrigöisþjón-
ustunnar tii aö liðsinna brotaþolum í nauðgunarmálum.
Nefndarálitið er vissulega mjög fróðlegt og
upplýsandi og staðfestir þá skoðun fjölmargra
kvenna, að meðferð og rannsókn nauðgunar-
mála hér á landi sé í algerum ólestri. En við svo
búið má ekki standa; róttækra breytinga er
þörf. En verða gerðar slíkar breytingar — mun
mikil og góð nefndarvinna skila viðunandi
árangri? VERA spurði Guðrúnu Agnarsdóttur
um þetta og fleira sem tengist tillögum nefndar-
innar. En fyrst: Af hverju tók það nefndina fjög-
ur ár að vinna nefndarálitið?
Guörún
Agnarsdóttir
Nefndin byrjaði á því að reyna að skilgreina
verkefni sín og það má segja að þau hafi verið
tvíþætt. Annars vegar að vinna að fræðilegri
staðreyndasöfnun og úrvinnslu og hins vegar
að móta tillögur til úrbóta. Þegar þessi skii-
greining lá fyrir hófumst við handa, bæði sam-
eiginlega og hvert fyrir sig. Starfið reyndist
miklu umfangsmeira en okkur grunaði í upp-
hafi og þó einhverjum finnist það hafa tekið
langan tíma þá gat það tæpast gengið hraðar.
Fyrir utan smávægilegar tafir þá unnum við að
þessu máli allan þennan tíma en það verður
auðvitað að hafa í huga að við vorum öll í ann-
34
arri vinnu jafnframt. Ég er stundum spurð að
því heima hjá mér hvað í ósköpunum ég ætli að
gera við frístundir mínar nú þegar nefndin hef-
ur lokið störfum. Það fór mikill tími og var lögð
mikii alúð í vinnu nefndarinnar og ég vil sér-
staklega undirstrika að það var mjög góð sam-
vinna í nefndinni. Við leituðum víða fanga og
sóttum þær ráðstefnur hérlendis og erlendis
sem völ var á um þennan málaflokk. Ég var svo
heppin að geta nýtt mér aðrar ferðir til þess að
kynna mér þessi mál og fór m.a. í heimsókn á
Læknavaktina í Osló, á rannsóknarstofu Scot-
land Yard í London, í aðalbækistöðvar rann-
sóknarlögreglunnar í New York og á Mount
Sinai sjúkrahúsið þar í borg.
En hverjar eru svo tillögur ykkar?
Það má segja að þær séu í fjórum meginþátt-
um. I fyrsta lagi leggjum við til að þeim kafla al-
mennra hegningarlaga sem fjallar um kynferð-
isbrot verði breytt nokkuð. Það sem mestu máli
skiptir þar er lfklega að við leggjum til að refsi-
vernd verði almennt aukin með því að leggja
ýmsar kynferðisathafnir að jöfnu við samræði
og refsivernd barna og ungmenna verði styrkt
frá því sem nú er. í öðru lagi leggjum við til
breytingar á lögum um meðferð opinberra
mála sem eiga að tryggja réttarstöðu kvenna
sem kæra nauðgun. Tillögurnar fela í sér að þol-
endur öðlast rétt til endurgjaldslausrar aðstoð-
ar löglærðs talsmanns, fyrri kynhegðun þol-
andans verði ekki dregin inn í málið nema í
undantekningartilvikum, að skilgreint verði
hvenær ákæruvaldið megi falla frá saksókn og
sett kvöð um að því beri að rökstyðja niðurfell-
ingu í meiriháttar málum og kynna þann rök-
stuðning fyrir konunni. Þá leggjum við til að
þolandanum þ.e. konunni verði veitt aukin
vernd og stuðningur þegar mál er fyrir dóm-
stólunum s.s. að hún geti krafist þess að með
mál verði farið fyrir luktum dyrum, heimiluð
verði skýrslutaka af henni án návistar hins brot-
lega og fréttabann verði sett á persónulegar
upplýsingar um hana. Ef dómstólar dæma
konu bætur þá teljum við nauðsynlegt að ríkis-
sjóður greiði henni bæturnar og endurkrefji
síðan þann sem dæmdur var. í þriðja lagi leggj-
um við til að komið verði upp neyðarmóttöku
þar sem boðið verði upp á samræmda og mark-
vissa þjónustu og aðstoð við fórnarlömb kyn-
ferðisafbrota. Slfk móttaka verði opin allan sól-
arhringinn. í fjórða lagi leggjum við til að hald-
in verði sérstök námskeið fyrir lögreglumenn
og starfsfólk heilbrigðisþjónustu þar sem farið
verði ítarlega yfir allt sem varðar meðferð þess-
ara mála.
Ertu ánœgö með þessar tillögur eða
finnst þér aö þœr heföu mátt vera ein-
hvern veginn ööru vísi?
Já ég er ánægð með þær. F.g held að þarna sé
mikill efniviður til að koma verulegum umbót-
um á. Þessar tillögur eru að mörgu leyti miðað-
ar við þá þróun sem hefur orðið erlendis á und-
anförnum áratug. Þær eru í takt við breytt þjóð-
félagsleg viðhorf sem hafa orðið til ekki síst í
kjölfar réttindabaráttu kvenna. Þó þær laga-
breytingar sem við leggjum til séu mjög mikil-
vægar þá tel ég tillögurnar um neyðarmóttöku
og fræðslu ekki síður mikilvægar. Ég held að
fræðslan sé virkasta leiðin til að breyta viðhorf-
um þeirra sem um þessi mál fjalla. Konur hafa
kvartað undan þeirri meðferð sem þær fá hjá
lögreglu og læknum og ég held að þessi með-
ferð stafi fyrst og fremst af þekkingarskorti og
skilningsleysi. í slíkum jarðveg vaxa fordómar.
Þessum fordómum þarf að eyða með fræðslu.
En eitt er aö gera tillögur aö breyting-
um og annaö aö fá þœr framkvœmdar.
Hefur þú trú á aö þœr náist fram í kjölfar
þessa nefndarálits?
Já, mér finnst niðurstöður nefndarinnar vera
þess eðlis að það hljóti að vera óumflýjanlegt
að taka tillit til þeirra. Þessi mál hafa liðið fyrir