Vera - 01.09.1989, Blaðsíða 38

Þegar litið er yfir þau 10 tölu-
blöð sem komið hafa út af Sögn-
um á jafnmörgum árum þá gefa
þau nokkuð góða mynd af þeim
hugmyndastefnum og áhugaefn-
um sem uppi eru í sagnfræðideild-
inni hverju sinni. Einhvern tíman
var félagssaga ríkjandi stefna og
áhugaefnin Reykjavík og hafið,
millistríðsárin eða miðaldirnar,
svo eitthvað sé nefnt, en nú virðist
hugmynda- og viðhorfasaga vera
efst á baugi. í þessu tölublaði eru
a.m.k. 6 greinar sem flokka má
undir þessa tegund sagnfræði og
má í því sambandi nefna grein eft-
ir Ingunni Þóru Magnúsdóttur um
viðhorf til barnauppeldis og aga á
17. og 18. öld, grein eftir Sigríði
Þorgrímsdóttur um íslenskt
galdrafár á 17. öld og grein eftir
Hilmar Garðarsson um viðhorf og
mat upplýsingarmanna á hjátrú ís-
lendinga. Allar þessar greinar eiga
það sammerkt að í þeim reyna
höfundarnir að miðla til nútíma-
manna upplifun formæðra okkar
og -feðra á sínum samtíma. Það
sem ég sakna helst í tengslum við
þessar greinar er að gerð sé grein
fyrir þeirri stefnu sem fylgt er við
ritun þeirra og hún kynnt lesend-
um.
Þegar ég var að lesa sagnfræði til
B.A.-prófs við Háskóla íslands fyr-
ir um 10 árum var afskaplega lítil
rækt lögð við það í náminu að
fjalla um stefnur og strauma í
sagnaritun og rannsóknaraðferð-
ir. Við ritgerðasmíð var sú vinnu-
aðferð viðhöfð að sanka að sér
heimildum, meðhöndla þær af
sæmilegri hlutlægni og raða
„staöreyndunum“ síðan í snyrti-
lega ritsmíð. Ég vona og reikna
með að aðferðirnar hafi eitthvað
breyst og meiri rækt sé lögð við
heimildarrýni og hugmyndalega
umræðu en áður. Það vekur engu
að síður athygli mína að í þeim
fjölda greina um sagnfræði og
sögukennslu sem birst hafa í Sögn-
um gegnum tíðina fer afskaplega
lítið fyrir slíkri umræðu. í 10. tölu-
blaðinu — því sem hér er til um-
fjöllunar — hefði mér t.d. þótt
mjög vel við að hæfi að gera
nokkra grein fyrir viðfangsefnum
og skoðunum þeirra sagnlræðinga
sem telja sig vera að skrifa hug-
mynda- og viðhorfssögu (mentali-
tetshistorie). Þessar skoðanir birt-
ast auðvitað með óbeinum hætti í
greinunum en þær eru hvergi sett-
ar í orð né heldur er vísað til heim-
ilda þar sem fræðast mætti nánar
um þær.
Hvað sem þessu líður þá er hér
á ferðinni hið læsilegasta tímarit
þar sem höfundar leitast við að
rita um sagnfræðileg efni á lipru
og læsilegu máli án þess að slá af
38
fræðilegum kröfum. Ólíkt mörg-
um öðrum fræðigreinum á sagn-
fræðin á íslandi rfka hefð meðal
alþýðunnar og á öllum tímum
hafa verið uppi sjálfmenntaðir
fræðimenn sem hafa skrifað fyrir
almenning sjálfum sér til ánægju.
Það mætti segja mér að einmitt
vegna þessarar heföar hafi sagn-
fræðin aldrei þjáðst af þeim leiða
,,vísindakomplex“ sem hrjáð
hefur margar greinar hinna s.k. fé-
lagsvísinda. Sagnir reyna að nýta
sér þessa alþýðuhefð sem og stóra
systir þeirra, tímaritið „Ný saga“
sem gefið er út af Sögufélaginu í
Reykjavík. Bæði þessi tímarit
reyna að glæða söguna lífi með lif-
andi texta og markvissri notkun
myndefnis. Þetta eru tímarit sem
óhætt er að mæla með við áhuga-
fólk um sagnfræði á öllum aldri og
báðum kynjum.
-isg.
Af menntun
ísleifs biskups
f síðustu VERU skrifaði ég ritdóm
um bók Helgu Sigurjónsdóttur: ,,í
nafni jafnréttis“. Eitt af því sem ég
benti á voru ummæli Helgu þess
efnis að ýmsir sagnaritarar hefðu
dregið í efa að ísleifur biskup Giss-
urarson hefði stundað nám í
kvennaskóla suður í Þýskalandi.
Helga vísaði ekki til heimilda og
segir jafnframt að sagnaritarar hafi
breytt nafni abbadísarinnar í karl-
mannsnafn. Þetta þótti undirrit-
aðri afar undarlegt því í Hungur-
vöku segir: „Honum (þ.e. ísleifi —
innskot mitt) fylgdi Gissur utan ok
seldi hann til læringar abbadís
einni í borg þeirri er Herfurða
heitir".
En karlveldið lætur ekki að sér
hæða. Miðaldaklaustur voru mörg
og víða réðu nunnur ríkjum.
Klaustur þeirra voru mikil menn-
ingarsetur, þar var skrifað, málað,
saumað, unnin læknisverk o.fl.
Þessi klaustur eru vart nefnd í
mannkynssögubókum, hvað gátu
konur hafa fengist við sem skipti
máli? Kvensagnfræðingar okkar
tíma hafa rannsakað nunnu-
klaustrin all ítarlega og er
skemmst að minnast bókar Önnu
Sigurðardóttur um nunnuklaustr-
in á fslandi: „Allt hafði annan
róm, áður í páfadóm“.
Það var líka Anna sem sendi mér
línu vegna ritdómsins og benti
mér á að Helga hefði rétt fyrir sér.
í hverju sagnfræðiritinu á fætur
öðru sem fjallar um fyrstu aldir ís-
landsbyggðar eða um íslenskan
kristindóm er farið mjög í kring-
um þá staðreynd að ísleifur sem
fyrstur varð biskup á íslandi,
stundaði nám í kvennaskóla. Slíkt
hlaut að vera vitleysa og eins gott
að nefna ekki slíka hneisu ef satt
væri. Sagnaritarar segja að ísleifur
hafi verið við nám í Þýskalandi, í
Herfurðu, en nefna ekki að hann
hafi verið í nunnuklaustri. Þannig
breyttist hugarfarið til hins verra
frá miðöldum til okkar daga.
Kvenfyrirlitningin sem nóg var af
á miðöldum gerðist sýnu verri eft-
ir því sem aldirnar liðu, enda saga
kvenna þöguð í hel. Einstaka
menn hafa þó leitað sannleikans
og skal hér birt dæmi um það. í er-
indi Ásmundar Guðmundssonar
biskups frá 1941 segir: „nunnu-
skólinn í Herfurðu á Saxlandi, er
þá var einhver nafnkenndasta
menntastofnun á Norður-Þýska-
landi, en um engan þess konar
skóla var þá að ræða á Norður-
löndum ... Abbadís sú er Gissur
„seldi son sinn til læringar", eins
og Hungurvaka kemst að orði, hét
Godesi og var Hertogadóttir.
Veitti hún klaustrinu forstöðu frá
því um 1002 til 1040“ (Allt hafði
annan róm, áður í páfadóm bls.
218). Hafa skal það er sannara
reynist.
Kristín Ástgeirsdóttir
LEIKLIST
Leikhópurinn ANNAÐ SVIÐ mun
í lok ágúst frumflytja á íslandi eitt
þekktasta verk bandaríska Ieik-
ritaskáldsins SAM SHEPARDS
”FOOL FOR LOVE'‘ eða ”SJÚK í
ÁST“.
Verkið fjallar um ástríðufullt
ástarsamband manns og konu sem
tengd eru saman af sterkum bönd-
um fortíðarinnar þrátt fyrir síend-
urteknar tilraunir sínar til að
stokka upp spilin og hefja nýtt líf.
Með hlutverk í sýningu ANN-
AÐS SVIÐS fara þau MARÍA ELL-
INGSSEN, VALDIMAR ÖRN
FLYGENRING, RÓBERT ARN-
FINNSSON og EGGERT ÞOR-
LEIFSSON.
Leikstjóri sýningarinnar er
KEVIN KHULKE og er þetta í
fyrsta skipti sem hann stýrir upp-
færslu hérlendis. KF.VIN KHULKE
kemur frá miðríkjum Bandaríkj-
anna, hann er af yngri kynslóð
leikstjóra og starfar bæði í NEW
YORK og EVRÓPU. Það er MENN-
INGARSTOFNUN BANDARÍKJ-
ANNA sem stendur fyrir komu
hans hingað og hefur gert þetta
menningarstarf mögulegt.
Frumsýning er sem fyrr segir í
lok ágúst og verða sýningar í leik-
húsi FRÚ EMILÍU, SKEIFUNNI
3.C. SÍMI 681125.
MVIVDLIST
NÚTÍMA
KARLALIST
Hvarvetna hanga veggspjöld um
sýningu á Kjarvalsstöðum sem
auglýst er sem „alpjóðleg nú-
tímalist". Ég er að velta því fyrir
mér hversu margir hafi tekið eftir
því, sem mér finnst blasa við, að
með einni athyglisverðri undan-
tekningu — Jenny Holzer — eru
konur útilokaðar frá þessari sýn-
ingu og að því er haldið fram að
verk sem framleidd eru í nokkrum
Evrópulöndum og Bandaríkjun-
um séu fulltrúar hins „alpjóð-
lega“. Það er hugsanlegt að Bern-
ard Huin forstöðumanni lista-
safnsins í Epinal í Frakklandi, sem
tók saman þessa sýningu, hafi
ekki tekist að ná í verk eftir mikil-
hæfar listakonur eða þá listamenn
frá Þriðja heiminum. En kannski
reyndi hann það ekki þar sem
listakonur, sem og listamenn sem
ekki eru af hvíta kynstofninum,
eiga ekki upp á pallborðið í sýn-
ingarsölum og listasöfnum vegna
þess að listaverk hvítra karla selj-
ast á hærra verði og fá þess vegna
meiri umfjöllun og þess vegna
fæst hærra verð fyrir þau o.s.frv.
Mjög frambærilegir listamenn frá
Þriðja heiminum eru því sem næst
óþekktir á Vesturlöndum þrátt
fyrir að undanfarið hafi verið sett-
ar upp alþjóðlegar sýningar á lista-
verkum frá þessum heimshluta.
Það er kannski ekki úr vegi að
koma því á framfæri að ein af
ástæðunum fyrir því að ýmsar
merkar listakonur virðast horfnar
af sjónarsviðinu, er tilhneiging
þeirra til að kanna ný listform s.s.
gjörninga, hugmyndalist, sam-
starfslist og kvikmyndir. í þessu
sambandi má t.d. nefna Yvonne
Rainer, Adrian Piper, Trinh T.
Minh-Ha, Su Friedrich, Yoko Ono,
Lindu Montano, Ann Magnusson,
Maya Deren, Amy Taubin, Carolee
Schneeman, Judy Chicago, Karen
Finley og Laurie Anderson. Þessi
listform hafa sjálfkrafa útilokað
þær frá sýningum sem haldnar eru
á málverkum og skúlptúrum. En
þrátt fyrir þetta, fmyndið ykkur
þá eftirfarandi: Veggspjald með
fyrirsögninni „nútímalist“ og
röð af nöfnum niður með annarri
hliðinni þar á meðal Marisol,
Louise Nevelson, Eva Hesse,
Bridget Riley, Niki de Saint-Phalle,
Sue Fuller, Georgia O’Keefe,
Barbara Kruger, Sherry Levine,
Deborah Butterfield, Naney
Spero, Helen Frankenthaler, Alice
Neel, Barbara Hepworth, Frida
Kahlo, Dianne Arbus, Sue Coe,