Vera - 01.02.1991, Blaðsíða 35

UR LISTALIFINU
FÓTATAK TÍMANS
Kristín Loftsdóttir
Vaka-Helgafeil 1990.
Fótatak tímans er önnur bók
Kristínar Loftsdóttur; áður
hefur hún gefið út barnabók-
ina Fugl í búri og hlaut fyrir
hana íslensku barnabóka-
verðlaunin 1988. Nýja bókin
er skáldsaga. Hún gerist á
Islandi á 10. öld og spannar
ævi aðalpersónunnar, Isgerð-
ar Huldar, frá fæðingu til 16
ára aldurs. Sögusviðið er að
mestu bundið við heimili
stúlkunnar, Fábeinskot, sem
er afskekkt kotbýli einhvers
staðar inn til dala. Helstu per-
sónur auk Isgerðar eru for-
eldrar hennar, Fábeinn og
Hervör, og hjú þeirra, aldrað-
ar tvíburasystur sem báðar
heita Lauga og munaðarlaus
unglingspiltur sem kallaður
er Leysingjasonur. Nokkrar
persónur aðrar koma lítillega
við sögu, þ.á m. Skjöldur,
eldri bróðir Leysingjasonar,
„frændi" mæðgnanna sem
kemur tvisvar sinnum gestur
á heimilið og einstæðingspilt-
ur sem aldrei er nefndur á
nafn, útburður sem Fábeinn
finnur og kemur í fóstur og
verður á vegi Isgerðar Huldar
í bókarlok.
Sagan fjallar fyrst og
fremst um samband og sam-
bandsleysi heimilisfólksins í
Fábeinskoti innbyrðis og við
umheiminn. Það kemur fram
strax í upphafi að Fábeinn er
ekki raunverulegur faðir Is-
gerðar en sjálf veit hún ekkert
um það fyrr en í bókarlok og
lesendur komast heldur ekki
að hinu sanna um faðerni
hennar fyrr en þá. Hins vegar
eru gefnar vísbendingar um
að þar sé ekki allt sem skyldi
og eitthvað komi „frændinn"
við þá sögu. Fábeinn elskar og
dáir konu sína en hún endur-
geldur ekki ást hans, er full-
komlega sinnulaus gagnvart
öllu og öllum og lokast smám
saman af í eigin heimi. Fá-
beinn gengur Isgerði í föður
stað og er henni bæði góður
og eftirlátur, svo mjög að
Laugunum sem vilja gera sitt
besta til að ala hana upp við
iðjusemi og góða siði þykir
nóg um dekrið. Telpan á góða
ævi fyrstu árin, býr við ást og
umhyggju föður síns og auk
þess virðist ríkjandi góðæri
svo fólkið hefur það tiltölu-
lega gott í kotinu þrátt fyrir
lítil efni og mikla vinnu. Sam-
skipti við umheiminn eru
nánast engin og Isgerður fer
ekki af bæ fyrr en hún er 16
ára. Kotið er afskekkt en gefið
er í skyn að einangrunin skap-
ist ekki síður af tortryggni í
garð Fábeins sem er fróður
um nytja- og lækningajurtir
og talinn standa í sambandi
við huldufólk og kristna
menn, auk þess sem trúnaður
hans við hin heiðnu goð er
dreginn í efa. Hvort mönnum
er kunnugt um fortíð hjón-
anna og uppruna Isgerðar, og
það eigi þátt í afstöðu þeirra
til heimilisins, er hins vegar
alls ekki Ijóst af sögunni.
Skil verða í sögunni þegar
Leysingjasonur deyr voveif-
lega, hann hrapar til bana í
þoku og hrafnar kroppa úr
honum augun. Eftir þann at-
burð kemur nokkurra ára
eyða í söguna og þegar frá-
sögnin hefst á ný er versnandi
árferði með tilheyrandi skorti
og nauð. Dauði Leysingjason-
ar og hallærið ala á tortryggni
nábúanna og til að sporna við
henni afræður Fábeinn að fara
til blóts sem hannjgerir annars
sjaldan og tekur Isgerði með.
Það hefur kólnað mjög milli
feðginanna eftir að Fábeinn
stóð dóttur sína að léttúð
gagnvart áleitnum pilti sem
átti leið hjá garði og hann
hafði illan bifur á. Við svipaða
uppákomu á blótinu verður
hann valdur að helgispjöllum,
en Skjöldur hjálpar feðgin-
unum að flýja til að endur-
gjalda greiða sem hann taldi
Isgerði hafa gert sér eftir
dauða bróður síns, og þau
komast heim í Fábeinskot.
Blótsmenn elta þau þangað
æfir af bræði og ætla að
brenna þau inni. Hervör er
drepin þegar hún reynir að
flýja út, Laugurnar farast og
Fábeinn er brenndur til ólífis
en tekst að verja ísgerði gegn
eldinum, segja henni allt af
létta um uppruna hennar og
sættast við hana áður en hann
deyr. Þarna fær stúlkan að
heyra að hún er barn Hervarar
og bróður hennar - sem hlýtur
að vera hinn dularfulli
„frændi" þótt það sé ekki sagt
berum orðum. Hún stendur
nú ein uppi en þegar hún
hefur lokið við að grafa föður
sinn birtist skyndilega piltur
sem reynist vera sá sami og
Fábeinn hafði áður sagt henni
frá og eitt sinn ætlað henni en
síðan talið dauðan. Lýkur sög-
unni með því að þau Isgerður
halda saman til fjalla þaðan
sem hann kom.
Þannig er söguþráðurinn í
stuttu máli. Því miður tekst
ekki sem skyldi að koma
honum þannig til skila að það
sem sagt er frá nái að snerta
lesandann. Kemur þar ýmis-
legt til. Fyrst má nefna efnis-
tökin sem mér þykja heldur
ómarkviss. Það er eins og
höfundur hafi ekki gert alveg
upp við sig hvað séu aðal-
atriði og hvað aukaatriði og
hvar þungamiðja sögunnar
eigi að liggja. Ymis atriði
hanga því hálfpartinn í lausu
lofti. Þannig hefst bókin á
óljósum vísbendingum um
uppruna Isgerðar Huldar:
„Það var getið í spilltum
losta. Því var bölvað þegar
tilvera þess var fyrst kunn.
Reynt að myrða það í móð-
urkviði. Flúið svo það gæti
fæðst. Hatað þegar það fædd-
ist." (9)
Það sem þarna er ýjað að
skiptir hins vegar minna máli
í framvindu sögunnar en ætla
mætti í upphafi. Leyndar-
dómurinn hefur ekki sýnileg
áhrif á uppvöxt og þroska
barnsins (ef frá er talið af-
skiptaleysi móðurinnar sem
virðist snerta stúlkuna furðu
lítið) og þegar hann upplýsist
loks í bókarlok virðist það
ekki hafa veruleg áhrif á ís-
gerði og lesandanum er orðið
nokkuð sama. Hann hlýtur
hins vegar að vera lykill að
sögu Hervarar en hún er svo
fyrirferðarlítil í bókinni að það
réttlætir tæpast slíka byrjun á
sögunni. Annað atriði sem
snýr að efnistökum má einnig
nefna. Kristín hefur greinilega
lagt sig fram um að kynna sér
ýmsa forna siði og vinnu-
brögð. Þetta er auðvitað mjög
mikilvægt til að skapa réttan
bakgrunn fyrir söguna. Gall-
inn er hins vegar sá að þjóð-
háttarlýsingar verða allt of
fyrirferðamiklar á köflum,
þær verða útúrdúrar sem
drepa sögunni á dreif í stað
þess að styðja hana:
„Þau færu ríðandi á hross-
unum Leiru og Grána en
vegna þess að hestarnir voru
aðeins tveir en þau þrjú
mundu Hervör og Leysingja-
sonur tvímenna á Leiru
þannig að framan á hestinum
mundi Leysingjasonur sitja
klofvega eins og karlmanna
var siður en Hervör kvenveg
til vinstri hliðar." (56)
Þessi lýsing þjónar engum
tilgangi í sögunni og það
sama má segja um lengri kafla
af svipuðu tagi, s.s. lýsingu á
litun bands (165-6) og slátur-
gerð (179).
Þar sem Fótatak tímans er
saga fólks fremur en atburða
skiptir miklu að persónusköp-
unin sé sannfærandi. Mér
finnst vanta talsvert á að dreg-
in sé upp sú mynd af per-
sónum að hún veki áhuga og
kveiki með lesanda þá samúð
að hann láti sig líf þeirra og
örlög einhverju skipta. Jafnvel
aðalpersónurnar, Isgerður
Huld og Fábeinn faðir hennar,
verða heldur daufleg og
ótrúverðug. Sérstaklega þykir
mér lýsingin á henni ekki
takast sem skyldi. Þar sem
sagan spannar ævi hennar frá
barnæsku þar til hún er
fullvaxta stúlka mætti ætla að
hún yxi að visku og vexti eftir
því sem líður á bókina en á
köflum virkar hún hálfgerður
kjáni þó ég efist um að það
hafi verið ætlun höfundar.
Þetta liggur m.a. í óheppilegu
orðavali - það er t.d. undar-
legt að kalla unglingsstúlku
telpu og tala um að hún trítli
og hjali og enn undarlegra að
sama stúlka hagi svo orðum
sínum þannig: „Það gleður
mig að heyra svo væn orð um
hann Fábein föður minn falla
af munni jafn aldraðrar konu
og þú ert, Lauga mín" (185).
35