Vera - 01.12.1995, Síða 30

jjól bækurnar
valda í húsinu og þorpinu. Frásagnarstíll Krist-
ínar Maiju er gáskafullur, sagan rennur liðugt
milli hversdagslegra atburða og stórviöburöa
en hnyttin samtöl og dönskuskotin tilsvör
gæða textann hlýju og lífi.
Hér glíma alþýðan og auðvaldið svo hart
að jafnvel álfadrottningin sjálf - í söngleik
um Ólaf Liljurós - verður að bitbeini þegar al-
þýöustúlkan Freyja verður illu heilli að víkja
fyrir dóttur sýslumanns. Saga þorpsins og
stéttabaráttunnar er fjörleg og fróðleg, meö
grátbroslegum mölétnum slagorðum afa úr
kratablaðinu þá sjaldan hann er í landi.
Kristín Marja dregur upp skemmtilegar
myndir af körlum og öðrum aukapersónum í
fáum, einföldum dráttum. Ástamál ungu
kvennanna eru rúmfrek í sögunni, kitlandi
og spennandi því yfir vofir ókennileg hætta,
rökkurgrá og dulúöug. Af þessu fær sögu-
konan Agga fiðring í magann sem skilar sér
vel til lesanda, því það er aldrei alveg Ijóst
hvort Agga er að rangtúlka eða verður vitni
að yfirnáttúrulegu eða glæpsamlegu athæfi.
Skemmtilegust og merkilegust er þó
kvennasagan og/eða hversdagssagan - sag-
an af öllu þessu amstri sem hvílir á konunum
og veldur þeim ýmist gleöi eða sorg. í bókum
og bíó hef ég fyrr séð þessum tíma lýst. En í
Mávahlátri eru frásagnir af kvennamenning-
unni; tertubakstri, hreingemingum, jólaundir-
búningi, sláturtíð, tengdamæðrum, óléttu,
bamsfæðingu og fleiru. Það er frábær
skemmtun að lesa um verklagið og viöhorfin á
þessum tíma, kaffispjallið, hjátrúna, tilstandið
og daðrið, fatastússið, efni, liti, fas og fram-
göngu kvennanna. Þó bókin sé ekki sagnfræði-
rit er ilmurinn úr eldhúsinu fróölegur og gefur
ærið tilefni til að skoða hvað sé breytt og þá
hvernig. Merkust finnst mér kvennasamstað-
an sem er eins og leiðarhnoða I sögunni, því
hvort sem þaö er vináttan eöa neyðin sem knýr
fram samstöðuna þá er hún einlæg og sönn.
Frágangur og prófarkalestur á bókinni er
góður og forsíöan ágæt þó litríkari mynd ætti
betur við söguna að mínu mati. Mávahlátur
er saga meö konur T aðal- og aukahlutverk-
um, hnyttin og íslensk niður í hársrætur, -
skáldkonunni Kristínu Marju til mikils sóma.
Kristín Jónsdóttir
*
Ólína Þorvarðardóttir ritaði formála og
bjó til prentunar
Bóka- og blaöaútgáfan 1995.
Ólína Þor-
va rð a r-
dóttir hef-
ur gefið út
rúmlega
80 þjóð-
sögur T
bókinni
Álfar og
tröll. í bók-
inni eru
m a rg a r
skemmti-
legar sög-
ur af álf-
um og tröllum og getur bókin orðið lesendum,
bæöi börnum og fullorðnum, hin besta
skemmtun. Sögurnar „Hildur álfadrottning" og
„Smalinn á Silfrúnarstööum" eru vel til þess
fallnar að auka bjartsýni manns. „Selmat-
seljan" sýnir að vilji einstaklingsins má sín
lítils gagnvart lögum og reglum samfélags-
ins. Ástarþrá tröllskessa til manna birtist T
nokkrum sögum og verður raunsæ og skilj-
anleg T Ijósi þess að tröllkarlar eru aldauða
eins og segir T sögunni „Skessu-Runki".
Ólína segist með bókinni vilja „miðla sagna-
hefðinni" (35) og fæ ég ekki betur séð en að
það markmið nái fram að ganga.
Ólína skrifar formála að sögunum ogfjall-
ar um einkenni þeirra og hlutverk. í formál-
anum virðist Ólína ætla aö fara einhvern
milliveg milli fræðilegra skrifa og alþýðlegra.
Hún notart.d. ekki gæsalappir um beinartil-
vitnanir heldur skáletrun (sbr. nmgr. 2, bls.
2) en gefur enga skýringu á þvT hvers vegna
hún víkur frá þeirri viöurkenndu aöferö.
Þetta veldur nokkrum ruglingi því hún notar
skáletrun líka til áherslu. Hún segirtil dæm-
is: „Eitteraö varöveitafrumheimildir, annað
er að viöhalda lifandi sagnahefð." (34). Hér
er skáletrun greinilega notuð til áherslu og
aðgreiningar en ekki sem bein tilvitnun.
Ólína segir „forvitnilegt að skyggnast inn í
þessa sagnaveröld og kanna hvernig þar er
umhorfs" (8) og geta flestir veriö sammála
því. Hún veltir fyrir sér hverju sögurnar lýsi,
hvaða vandamál þærtaki fyrir og hvaða lausn-
ir þær bjóði upp á en svör hennar og greining
á sögunum er yfirborðskennd og oft þegar hún
er komin að einhveiju spennandi lætur hún
staðar numið. Til dæmis fjallar Ólína í örstutt-
um kafla um sögur sem birta mikilvægi um-
hverfisverndaren gaman hefði verið aö fá nán-
ari greiningu og umfjöllun um þær.
Best tekst Ólínu uþp þegar hún fjallar um
samskipti álfa og manna T köflunum „Hætt-
ir álfa og hegöun", „Ástir álfa og manna" og
„Jóla- og nýársgleði álfa". Þá byggir Ólína á
greiningu og kenningum Guðrúnar Bjart-
marsdóttur sem birtust í greininni „Ljúfling-
ar og fleira fólk" (TTmarit Máls og menning-
ar, 3. 1982) Niðurstöður Ólínu eru þær
sömu og Guðrúnar: Konur sameinast til
hjálpar öðrum konum ? barnsnauð, hvort
sem þær eru álfkonur eða aðrar og í sögun-
um birtast ólík viöhorf til frumkvæðis og
ásta karla og kvenna. Boðskapur sagnanna
er að konur skuli vera óvirkir þolendur en
karlar verði að taka málin t eigin hendur.
í lok kaflans „Útrás fyrir ótta, hvatir og þrár"
eru orð sem mér þykja athyglisverö og hefði
gjarnan viljað að farið heföi verið nánar í.
Ólína segir:
Margar tröllasögur fela í sér fullan sigur
mannfélagsins, en álfasögurnar - sem
merkilegt nokk hafa orðið lífseigari - sýna
velflestar svo ekki verður um villst að hin
hulda (kvenna) menning má sín meira. (32)
Hvers vegna hafa sögur sem fjalla um
kvennamenningu orðið ITfseigari en sögur
sem styðja viö ríkjandi skipulag? Þetta er
spennandi viðfangsefni og ég vildi gjarnan fá
nánari úttekt á því.
Formáli Ólínu einkennist af því að farið er
lauslega í margt en engu gerð tæmandi skil.
Ég tel að betra hefði verið að hafa formálann
styttri og markvissari. Sögurnar sjálfar
standa hins vegar vel fyrir sínu.
Sigurrós Erlingsdóttir
Ó
iiímtetunm
Olga Gu&rún Árnadóttir
Mál og menning 1995
Peðið er hún Magga Stína, fjórtán ára Reykja-
víkurmær í 9. bekk Fífubrekkuskóla. Hún er
bæöi skörp og skapandi persóna, hreinskilin,
húmorísk og raungóö, en „meö kúkabrúnar
lambakrullur, gleraugu og alltof stóran rass"
(11) aö eigin áliti. Fjölskylda hennar er frekar
vel lukkuð, litli bróöir elskulegt skinn, pabbinn Ijúf-
ur og mamman skapmikil og glaðlynd kona sem
má ekkert aumt vita. Magga Stína dáist aö bar-
áttu móöur sinnar fýrir málstaö lítilmagna og það
sýnir sig að hún sjálf er sömu geröar. Afi og amma