Vera - 01.04.1997, Blaðsíða 16

' ynslóðaskipti
í k v C' n n a b a r á 11 u n n i
/ kvennafrceðunum er
hugmyndaheimi
femínismans stundum
skipt í tvennt; þann
„hefðbundna“ og
þann „nýja“.
Kynslóðabil í
femínískri gagnrýni
endurspeglar meira en
annað hversu frjótt og
lifandi afl femínisminn
^ýnslóðabil í femínískri gagnrýni
er. Breyttar aðstæður
og breytt kjör kvenna
kalla á fersk sjónar-
horn og skemmtilegar
vangaveltur innan
femínismans bera vott
um þær hræringar
sem þar hafa átt sér
stað. í þessari grein
ætla ég að draga fram
nokkrar áherslubreyt-
ingar í hugsun femín-
ismans og þá fyrst og
fremst eins og þær
birtast í umfjöllun um
áhrif valds á líf
kvenna.
Þetta er m.ö.o. enn eitt innleggið í umræð-
una um það hvort konur eru þolendur eða
gerendur í eigin lífi. Til að gera grein fyrir
breyttum áherslum tek ég dæmi úr um-
fjöllun femínismans um kvenímyndir, þ.e.
þeim myndum sem kvenleikinn tekur á sig í samfé-
laginu t.d. í fjölmiðlum. Greiningar femínista fyrr og
nú á þýðingu og „valdi“ kvenímynda yfir konum
sýna glöggt breyttar áherslur í femínískri hugsun.
Þróun femínismans minnir að vissu leyti á þróun
dægurtónlistar. Dægurtónlistin verður til af ákveð-
inni þörf, ýmis stef „ganga aftur“ en um leið er svig-
rúm fyrir breytingar og nýjar leiðir til að erta skyn-
færin. Á sama hátt má segja að ýmsar af áherslum
hins „nýja“ femínisma hefðu ekki náð að spretta
upp nema vegna þess að búið var að sá fyrir þeim að
hluta. Hinar ýmsu tegundir femínisma eru tilbrigði
við stef. Stefið er gagnrýni á þau öfl sem talin eru
hefta og takmarka líf og kjör kvenna. Tilbrigðin eru
, //. f/iiíi/óJ/'S(/óUff'
tíðarandinn og þau ólíku viðhorf, kenningar og
skýringar á stöðu kvenna, sem rúmast innan femín-
ismans.
Fórnarlömb
á kvennaklósettinu
Móðir mín, sem nýlega varð fimmtug, sagði mér
um daginn að hún hefði rétt einn ganginn verið að
glugga í Kvennaklósettið eftir Marilyn French
(1977). „Það eru ákveðnir kaflar í þessari bók sem
ég les aftur og aftur,“ sagði hún. Þegar ég innti hana
nánar eftir því hvaða kaflar það væru, kom í Ijós að
hún var að tala um þann hluta bókarinnar sem fjall-
ar um daglegt líf húsmæðra í úthverfi í Bandaríkj-
unum. Framsetning Marilyn French fékk hana til að
hugsa um reynslu sína af húsmóðurstarfinu á ann-
an hátt en áður. Þau tengsl sem róttækir femínistar
á borð við Marilyn French drógu á milli aðstöðu
kvenna, kvenímynda og valdakerfis samfélagsins
voru áhrifamikil og sannfærandi. Hún var hluti af
bylgju þeirrar vitundarvakningar sem hrærði upp í
hugsunum og skoðunum kvenna upp úr 1970. Hér
á landi mátti greina þær í heitum umræðum um nei-
kvæð áhrif ríkjandi valdakerfis á líf kvenna, bæði
kjaralega stöðu og sjálfsmynd. Rauðsokkur, sem
voru m.a. undir áhrifum af Marxískri umræðu
þessa tíma, bentu á að feðraveldið sæi sér hag í að
framleiða ímyndir og hugmyndir um konur sem
staðfestu valdafyrirkomulag samfélagsins. ímyndir
þar sem konur eru eins og Barbiedúkkur eða um-
hyggjusamar húsfreyjur, ávallt til þjónustu reiðu-
búnar. Kvennalistinn, sem er róttæk kvennahreyf-
ing, tók að mörgu leyti í sama streng en lagði í upp-
hafi áherslu á menningarlega sérstöðu kvenna og já-
kvætt gildi hennar fyrir samfélagið. ímynd móður-
innar var upphafin og hugtakið „reynsluheimur“ er
löngu orðið hluti af tungutaki íslendinga.
Bæði Rauðsokkum og Kvennalistanum hefur ver-
ið álasað fyrir að skilgreina konur sem kúgaðan
hóp, þar sem óvinurinn, eða kúgarinn, tekur óum-
flýjanlega á sig líki karlmannsins. Þessari tegund
femínisma hefur verið lýst sem „fórnarlambafemín-
isma“ og kallar nafngiftin upp mynd af konum sem
píslarvottum á altari karlaveldisins. Konurnar eru
þolendur á meðan karlarnir eru gerendur.
Að mörgu leyti er þessi gagnrýni ómakleg. Hug-
myndafræði Rauðsokkanna spratt upp á tímum
þegar sjálfsagt þótti að karlmenn hefðu hærra kaup