Ljósmæðrablaðið - 01.12.1990, Qupperneq 25

dauðanum, sem geta vakið með þeim
ótta.
Eg nefndi það áðan, að við sýnum
missisviðbrögð við fleiri aðstæður en
við dauða. Þegar unglingur útskrifast
úr grunnskóla má reikna með að hann/
hún hafi upplifað missi í tengslum við
eitthvað af eftirfarandi:
1) Að verða fullorðin(n). Uppvext-
inum fylgja miklar breytingar
bæði á líkamsímynd, umhverfi,
missir stuðnings og athygli, sem
börn njóta, aukin ábyrgð með
uppvexti.
2) Skólaganga, sem leiðir til aukins
aðskilnaðar frá foreldrum, breyt-
inga á vinahópi, bindingar á stór-
um hluta tíma dagsins.
3) Flutningar úr einum skóla í ann-
an, eða úr einum bekk í annan.
Þetta er bæði vegna búferlaflutn-
inga og vegna flutninga innan
leikskóla, á milli bekkja vegna
góðs eða slæms námsárangurs
og svo mætti lengi telja.
4) Fæðing systkina, sem leiðir til
minni athygli foreldra gagnvart
barninu, sem fyrir er.
5) Dauði systkinis, sem líka leiðir til
minni athygli foreldra en jafn-
framt einangrunartilfinning. Hér
má nefna, að barni gengur ekki
betur en foreldrum sínum að um-
gangast dauðann.
6) Breytingar á búsetu fjölskyldunn-
ar, sem leiðir til breytinga á vina-
hópi, annar skóli, nýtt umhverfi
að laga sig að.
7) Dauði afa og/eða ömmu. Oftast
eru þetta fyrstu kynni af dauðan-
um og persónulegum missisvið-
brögðum við dauða.
8) Missir foreldra við skilnað eða
dauða. Breytingar á því sam-
bandi við foreldri, sem eftir er.
9) Nánir vinir eða skyldmenni flytja
í burtu. Mynda ný sambönd í
þeirra stað.
10) Alvarleg veikindi sjálfs eða ná-
inna ættingja. Röskun á venju-
legu, daglegu lífi. Dveljast
langdvölum á sjúkrahúsi.
11) Viss fjöldi barna kynnist enn-
fremur erfiðleikum í fjölskyldu
vegna atvinnuleysis foreldra, líð-
ur vegna vímuefnaneyslu þeirra,
er misnotuð líkamlega, tilfinn-
ingalega, eða kynferðislega. Öll
þessi börn verða fyrir alvarlegum
missi.
Kistulagning og útför
Eiga börn að fá að fara í kistulagning-
arathafnir og útfarir? Hér er ekki endi-
lega til eitt algilt svar. Sem meginreglu
mætti þó segja, að það væri æskilegt,
en þá jafnframt þannig, að þau nytu
handleiðslu einhvers fullorðins. Mörg-
um foreldrum finnst, að þeir þurfi að
vernda börnin gagnvart dauðanum, en
jafnvel þótt þeim finnist það, þá er það
ekki það sama og að fara í feluleik með
dauðann. Og eru börn of hávær við út-
L~'ÓSMÆÐRABLAÐIÐ
23