Ljósmæðrablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 13

hans fer í það að afla upplýsinga og taka
ákvörðun um hvort þiggja skuli skimun.
Hans sjónarhom mótast af fyrri reynslu
sem tengist þeirri upplifun að sjá fóstrið
sem hafði góð áhrif á hann.
Að horfa til baka
í seinna viðtalinu, eftir 20 vikna
meðgöngu vom þátttakendur beðnar um
að líta til baka og lýsa því hvort upplýs-
ingarnar sem þeir höfðu fengið hafi verið
í samræmi við það sem þeir þurftu varð-
andi skimunina. Nokkrar konumar lýstu
því að þær væm sáttar við þær upplýs-
ingar sem þær höfðu fengið eins og eftir-
farandi dæmi sýnir:
Eg held ég hafi vitað um allt sem
mér fannst ég þurfa að vita, þetta
bara snerist um að finna og athuga
hvort það vœru auknar líkur á
þessum galla. Fyrir mér þá snýst
þetta fyrst og fremst um Downs. En
það er reyndar eitthvað annað sem
stendur á blaðinu líka ... Ja allavega
finnst mér ég ekki þurfa að afla mér
meiri upplýsinga (verðandi móðir no
2:2).
Ekki voru svör allra þátttakenda þó jafn
afdráttarlaus. Nokkrir þeirra og þá frekar
verðandi feður gáfu til kynna að þeir
hefður viljað rneiri samræður um skim-
unina og meiri upplýsingar um niður-
stöður skimunarinnar. Sumir þátttakenda
tilgreindu að afbrigðilegar niðurstöður
hafi ekki verið ræddar sem möguleiki.
Þar sem margir líta á skimunina sem stað-
festingu á að allt sé í lagi þá varð þessi
umræða ekki áberandi í viðtölunum en
eftirfarandi dæmi eru fengin úr viðtölum
frá pari sem átti von á sínu öðru bami en
þar segir konan;
I rauninni fannst mér ég vel
undirbúin undir rannsóknina ... af
því að, en ég veit ekki hvort ég hefði
verið það ef ég hefði fengið fréttir
sem ég vildi ekki heyra, ég átta mig
ekki á því. En af því að það kom
allt vel út þá náttúrulega í rauninni
fannst mér ég undirbúin undir þetta.
En ég þori ekki að segja hvemig
það hefði verið efþað hefði eitthvað
komið óvœnt út úr þessu. Þá hefði
eflaust orðið dálítið mikið utn spum-
ingar (verðandi móðir no 3:2).
Maðurinn hennar nálgaðist þessa
umræðu með svipuðum hætti;
Þetta er ákvörðun manns sjálfs ...
en samt fannst mér þetta bara vera
partur af ferlinu. - ja ég held samt
að, ... Já samt í góðri samvinnu
við fagfólk og ég held að það verði
að segja fólki meira um hvað þetta
snýst og af hverju áður en það tekur
ákvörðun. (verðandi faðir no 3:2)
UMRÆÐUR
Skoða þarf niðurstöður þessarar rann-
sóknar með ákveðnum fyrirvara þar
sem um lítið úrtak er að ræða. Hér er
lýst upplifun tíu kvenna og tíu karla af
fræðslu og ráðgjöf varðandi fósturskimun
með samþættu líkindainati auk þess sem
athygli er beint að því hverja konumar
hitta í upphafi meðgöngu áður en þær
fara í fósturskimun. Þrátt fyrir takmark-
anir eru þetta mikilvægar upplýsingar um
samskipti kvenna við heilbrigðisstarfs-
fólk í upphafi meðgöngu og hver reynsla
þeirra er af fræðslu og upplýsingum um
skimun.
Þegar niðurstöðumar eru skoðaðar
varðandi hverja konurnar höfðu hitt á
fyrstu vikum meðgöngu, kemur í ljós að
meirihluti þeirra hitti fæðinga- og kven-
sjúkdómalækni en þrjár höfðu hitt heim-
ilislækni í upphafi meðgöngu. Aðeins
tvær konur höfðu farið til ljósmóður í
fyrstu skoðun áður en þær fóru í fóstur-
skimun en tvær höfðu rætt við ljósmóður
í síma. Þannig pöntuðu sex af konunum í
rannsókninni sér tíma í fósturskimun áður
en þær fóm í fyrsta viðtal hjá ljósmóður á
sinni heilsugæslustöð. Það er athyglisvert
hversu margar konur í rannsókninni áttu
fyrstu samskipti á meðgöngu við fæðinga-
og kvensjúkdómalækni en hér á landi
hefur það ekki verið skoðað sérstaklega
hvort að fyrirkomulag þjónustu í upphafi
meðgöngu hafi áhrif á fræðslu og upplýs-
ingar sem konum em veittar. I forprófun
Hönnu Rutar Jónasdóttur (2009) sem
lýst er í inngangi fór ríflega helm-
ingur kvennanna til fæðinga-og kven-
sjúkdómalæknis á stofu til að fá þungun
staðfesta. I þeirri sömu heimsókn fengu
konumar gjarnan beiðni fyrir skimun og
hluti þeirra pantaði sér tíma á fósturgrein-
ingadeild í framhaldinu áður en farið var
í fyrstu heimsókn í meðgönguvemd. Um
það bil helmingur kvennanna sem svaraði
forprófuninni fékk hins vegar beiðni hjá
ljósmóður. I klínisku leiðbeiningunum
hefur verið lögð áhersla á að konur komi
fyrr í fyrstu heimsókn í meðgögnuvemd
sem getur leitt til þess að fleiri konur kjósi
að koma eingöngu á sína heilsugæslu-
stöð í upphafi meðgöngu. Leiðbeining-
arnar kveða jafnframt á um að við fyrstu
samskipti á meðgöngu skuli rætt um
fósturskimun (Hildur Kristjánsdóttir og
fl. 2008). Samkvæmt upplýsingum frá
þátttakendum í þessari rannsókn virðist
lítil áhersla vera lögð á það en sú umræða
sem fær mest rými í viðtölunum spegl-
ast í þemanu „svo er það hnakkaþykkt-
armcelingin“. Það gefur til kynna að
fræðslan sé veitt út frá því sjónarhorni
að þetta liggi nokkuð beint við - að
fara í fósturskimun en eins því er lýst í
viðtölunum er ekki mörgum orðum eytt
í fræðslu og upplýsingar um efnið. An
efa er það mismunandi hversu löngum
tíma er eytt í umræðu um skimunina en í
nýlegri kanadískri rannsókn kom fram að
læknar eyddu minna en 5 mínútum í ræða
um fósturskimanir við verðandi mæður
(Park og Mathews, 2009). Slíkt hefur
ekki verið skoðað hjá fagfólki hér á landi
en erlendar rannsóknir benda til að þekk-
ingu heilbrigðisstarfsmanna sé ábótavant
varðandi fósturskimun (Ekelin og Crang-
Svalenius, 2004; Skirton og Barr, 2009)
og kann það að vera ein skýring á því
að fræðsla og upplýsingagjöf er með
þessum hætti. Önnur skýring gæti verið
sú að þar sem skimunin er algeng þá sjái
læknar og ljósmæður hana sem hluta af
meðgönguvemdinni en bent hefur verið
á að eftir því sem upptaka fósturskim-
unar er almennari dregur úr fræðslu og
umræðu um upplýst val (Suter, 2002).
A meðgöngu eru veittar upplýsingar og
fræðsla um fjölmarga þætti sem tengj-
ast heilsuvemd, mataræði, lifnaðarhætti
og fl. Það má velta því fyrir sér hvort
sú nálgun sem kallað hefur verið eftir
í umræðu um fósturskimun eigi ef til
vill erfitt uppdráttar í slíku samhengi.
Umræða og skilningur á fósturskimun
í hverju samfélagi mótast m.a. af gild-
ismati, venjum, samfélagslegum skilningi
á fötlun og aðgengi að fóstureyðingum. í
grein sem lýsir notkun orðræðugreiningar
á efni um fósturskimun í íslenskum fjöl-
miðlum kom í ljós að ein megináhersla
var á skimunina sem tæknilega framför og
val verðandi foreldra. í greininni er byggt
á hugmyndum Foucault um um stjórnun
(e. govemmentality). Almennt var sjálf-
ræðishugtakinu hampað í fjölmiðlaum-
ræðunni sem leiðir af sér þann skilning
að fæðing fatlaðs barns sé fyrst og fremst
persónuleg ábyrgð foreldra. Á sama tíma
er samfélagsleg ábyrgð gerð ósýnileg
(Gottfreðsdóttir og Björnsdóttir, 2009).
í viðtölunum speglast þessi áhersla í
þemanu í hverju felst valið? en öllum
konunum fannst ákvörðun um að þiggja
skimun vera þeirra val. Slíkt er jákvætt
en á sama tíma er því lýst að skimunin
sé ekki nægjanlega útskýrð og í seinna
viðtalinu kom fram hjá nokkrum verð-
andi foreldrum þörf fyrir samræður um
skimunina og hvað í henni felst. Það ber
þó að hafa í huga eins og lýst er í síðasta
Ljósmæðrablaðið - Desember 2009 1 3