Ljósmæðrablaðið - 15.12.2009, Blaðsíða 23

þær sérhæfi sig í ómskoðun. Þær þekkja
vel þarfír, væntingar og kvíða þung-
aðra kvenna og geta sinnt því mjög vel
(Chen, Leung, Sahota, Fung, Chan, Law,
Chau, Lao og Lau, 2009). Ljósmæður
hafa þekkingu og reynslu sem gerir þær
sérstaklega hæfar til að skoða þungaðar
konur (Eurenius, Axelsson, Cnattingius,
Eriksson og Norsted, 1999; Edwards,
2009; Nicolaides, 1992). Sérhæfing sem
þessi gerir ljósmæðrastéttina sterkari
og eykur starfsmöguleika og fjölbreytni
í starfí. Með því að ljósmæður sinni
ómskoðun veita þær þunguðum konum
og þeirra fjölskyldum faglega þjón-
ustu. Ljósmæður sem hafa sérhæft sig í
ómskoðun bamshafandi kvenna vinna
sjálfstætt og bera ábyrgð á sínum skoð-
unum (Chen og fl., 2009).
Starfið
Starf ljósmæðra á fósturgreining-
ardeild er mjög fjölbreytt og breytilegt
eftir því hvað verið er að skoða. A fyrri
hluta meðgöngu er ómskoðun gerð til að
ákvarða meðgöngulengd, greina hvort
fósturútlit er eðlilegt, finna fósturgalla eða
vísbendingar um litningagalla. Einnig þar
að staðsetja fylgju og greina lágsæta eða
fyrirsæta fylgju. I þeim skoðunum grein-
ast einnig afbrigðilegar þunganir eins og
fósturvisnun eða blöðrufóstur. Ómskoðun
á fyrsta trimester er aðeins gerð ef ljós-
móðir eða læknir óskar eftir því. Ábend-
ingar geta verið óeðlilegar blæðingar,
afbrigðileg þykkt eða mikil ógleði. Mæld
er CRL lengd (haus-daus lengd) hjá fóstri
til að meta meðgöngulengd. Sú mæling
hefur tvö staðalfrávik sem svara til +/-4-6
daga. Skoðunina er hægt að gera um kvið
(transabdominalt) eða um leggöng (trans-
vaginalt). Samþætt líkindamat er hægt að
framkvæma við 11-14 vikur (11+1-13+6)
þar sem hnakkaþykkt fósturs er mæld
og blóðprufa tekin sem mælir fylgju-
hormónin (B-hcg og PAPP-A). Hægt
er að reikna út líkur á litningagöllunum
þrístæðu 21, þrístæðu 18 og þrístæðu
13. Einnig er hægt að skoða fóstur-
útlit og greina ýmsa fósturgalla. Aukin
hnakkaþykkt gefur líka vísbendingu um
hjartagalla. Við 20 vikna ómun eru aðal-
líffærakerfi fósturs skoðuð og fylgjan
staðsett. Mælt er þvermál kolls (BPD)
og lengd lærleggs (FL) til að ákvarða
meðgöngulengd. Með því að nota báða
þessa mælikvarða er nákvæmi +/- 6 dagar
eða tvö staðalfrávik. Á þessum tíma er
hægt að greina marga fósturgalla s.s.
vanheila, klofinn hrygg og hjartagalla. Á
síðari hluta meðgöngu er ómskoðun gerð
að ósk ljósmóður eða læknis til að greina
frávik í fósturvexti, fylgjast með fóstur-
vexti ef grunur er um vaxtarseinkun,
sykursýki, fleirburameðganga ofl. Greina
fyrirsæta eða lágsæta fylgju, orsök blæð-
inga og meta legu ef grunur er um sitj-
anda. Ef um vaxtarseinkun er að ræða
eða lítið legvatn er gerð blóðflæðismæl-
ing (Doppler) til að meta starfsemi fylgju
og ástand fósturs. Þá er hægt að greina
síðbúna fóstugalla. Á síðasta þriðjungi
meðgöngu er BPD mælt og AD (abdom-
inal diameter) til að greina stærð fósturs
(Reynir Tómas Geirsson, 2000). Ljós-
mæður vinna í þverfaglegu teymi ásamt
fæðingarlæknum sem eru sérhæfðir í
ómskoðun á meðgöngu, erfðaráðgjafa,
starfsfólki á litningarannsókn ásamt
bamalæknum.
í eigindlegri rannsókn sem gerð var í
Lundi í Svíþjóð (Ekelin, Crang-Svalenius
og Dykes, 2004) kom fram að ómskoðun
var mjög jákvæð reynsla fyrir foreldrana.
Talað var við tuttugu og tvö pör, tveimur
til fjórum vikum eftir ómskoðunina.
Meginþemað var staðfesting á nýju lífí en
síðan vom fjögur önnur þema greind, að
fá að sjá fóstrið, tilfinningin að sjá líf, að
verða fjölskylda og fullvissan um að allt
virtist líta vel út.
Aðfá að sjáfóstrið var aðallega til að sjá
að það væri á lífi og virtist heilbrigt. Þrátt
fyrir að þau vissu að konan væri þunguð
var mikilvægt fyrir þau að fá meðgöng-
una staðfesta með ómun. Þegar þau vom
spurð hvað hefði valdið þeim áhyggjum
fyrir ómskoðunina sögðust þau hafa
hugsað um hvað skoðunin sýndi og til
hvaða ákvarðana hún gæti leitt. Það var
augljóst að foreldramir ætluðu að takast
á við vandamálin ef og þegar þau kæmu
upp. Konumar höfðu meira hugleitt hvað
þær myndu gera heldur en mennimir. Þau
vom sammála að það væri betra að vita af
fósturgallanum, jafnvel þó það væri erfið
tilhugsun.
Tilfmning að sjá líf I þessum flokki er
fjallað um þær tilfinningar sem komu við
það að sjá fóstrið hreyfa sig, að þau væm
raunverulega að verða foreldrar. Upplifun
foreldra var ekki ólík þó þau notuðu
önnur orð til að lýsa því. Þrátt fyrir að
ómskoðunin væri mikil upplifun fyrir
foreldrana og meðgangan raunvemlegri
fannst sumum konum það óraunverulegt
að sjá fóstrið en finna ekki fyrir því.
Að verða fjölskylda. Strax eftir að hafa séð
fóstrið fóm foreldramir að hugsa um það
sem bam og ímynda sér sig sem móðir
og faðir. Þeim fannst þau hafa verið í
sambandi við bamið. Foreldmnum fannst
þau ekki bara verða nánari baminu heldur
einnig nánari hvort öðm, að verða fjöl-
skylda í fyrsta skipti. Fyrir allar konumar
var mikilvægt að hafa maka sinn með sér
í ómskoðunina. Foreldrarnir töluðu um að
ómskoðunin væri mikilvægt sönnun fyrir
Ljósmæðrablaðið - Desember 2009 23