Akranes - 01.07.1951, Page 16

Á höggmyndum og veggjamálverkum
sjáum við enn verið að mjólka kýr í fjósi.
Margar slikra mynda á Egyptalandi eru
svo mikið í samræmi við nútíðina að kýrin
sést heft, til þess að hún sparki ekki í föt-
una, og kálfurinn er hafður fyrir framan
hana, til þess að hún neiti ekki að selja,
rétt eins og tíðkast hjá bændum enn i dag.
Til þess að gera sér grein fyrir mikii-
vægi hjólsins í sögu menningarinnar, er
það nóg, að reyna að ímynda sér allt það
numið í burtu, er byggist á notkun snún-
ingsins. Öll vélknúin flutningatæki væru
þar með úr sögunni. Ekki væru þá heldur
til neinar mylnur og engin væri þá notk-
un gufuafls eða rafmagns. Allt yrðu þá
menn og skepnur að bera á baki sér, eða
iflytja í róðrarbátum eða smáum seglbát-
um. Allar snúnar og stígnar vélar væru
úr sögunni.
Það er fátæklegur heimur sem við hugs-
um okkur án hjólsins. Fyrstu ökutæki,
sem okkur er kunnugt um, eru fjórhjól-
aðir vagnar í Súmer, og ösnum beitt fyrir
þá. Nokkru síðar verður fyrir okkur tvi-
hjólaður vagn, eða kerra, og fyrst beitt
fyrir hann ösnum, en síðar hestum. Uxa-
kerrur sjást einnig á hinum fornu ristum.
Lengi var því trúað, að uppruni plógs-
ins væri garðhakinn, en nú vitum við
orðið meira um gerð hinna fyrstu plóga
og þar með, að stunguprikið var upphaf
þeirra, þ. e. prik sem stungið var niður í
jörðina til þess að róta upp sverðinum.
Vera má að mönnum hafi verið beitt
fyrir hina fyrstu plóga, eins og sýnt er
á egypzkum veggmyndum, en á egypzk-
um myndum má einnig sjá plóga, sem
uxar eða jafnvel asnar draga.
1 einni hinna egypzku mynda er svo
að sjá sem korninu hafi verið kastað fyrir
plóginn, en á signeti frá Babylon er komið
skrefi lengra, því þar er sýnd sáningar-
vél, og fellur kornið niður í gegnum trekt
og þannig niður í plógfarið. Nálgast sú
vél því, að vera hliðstæð þeim sáningar-
vélum er nú tíðkast.
Efalaust hefir kornsáning átt sér stað
áður en plógurinn varð til. Egyptar sáðu
stundum hveiti og byggi á leirurnar við
Níl eftir að fjaraði í fljótinu, og ráku
síðan hjarðir sauða og nauta yfir blett-
inn, bæði til þess að koma sáðkorninu nið-
ur í jörðina ræktunarinnar vegna, en líka
til þess að fuglar ætu það ekki.
Hugsanlegt er að kornsáning hafi upp-
runalega verið með því einu móti, að
dreifa korninu yfir árleirur eftir að af
þeim fjaraði. Jarðyrkjan hefir þá verið
með einföldum hætti, þvi fljótin báru ár-
lega nýtt leirlag á akurinn.
Maðurinn var talandi, hugsandi og upp-
götvandi skepna í hundruð árþúsunda áður
en menningin tók hið tiltölulega nýlega
stökk. Sennilega var eldurinn hans fyrsta
mikla uppgötvun. Annað stórstig var það,
er hann fann upp skaft á steinöxina sina.
Svo kom það, að hann lærði að snúa þráð.
Uppgötvanir eins og myndir úr strikum,
standmyndir úr steini og leir, litmyndir
og fleira því líkt, eru allar eldri en sið-
menningin.
Rannsóknir á lífsskilyrðum á meðal
þeirra viltu þjóðflokka, sem enn eru til,
gefa enga ástæðu til að ætla að mann-
fjöldi í heiminum geti hafa verið mikill
meðan maðurinn lifði aðeins á veiðiskap
og öðru þyí, er hann gat hrifsað frá ótam-
inni náttúrunni. Allt landsvæði heimsins
er svona h. u. b. 130,000,000 ferkílómetrar,
og áætlað er að þurft hafi um 17—25
ferkílómetra á hvert mannsbarn meðan
lifað var á veiðiskap einum saman. Svo
að kringum 7000 f. Kristsburð mundi
mannfjöldinn í heiminum hafa farið fram
úr sjö miljónum, eða verið svipaður og
íbúatala New York-borgar er nú.
Þó vitum við að borgir af svipaðri stærð
og nú gerist, urðu til samhliða siðmenn-
ingunni, enda hefðu afrek hennar verið
óhugsandi án þess að þúsundir borgar-
anna söfnuðust þannig saman.
Náttúran sjálf sýndi árlega hvernig
hún sáði og vökvaði á sléttunum meðfram
stórfljótunum. Svo gat maðurinn hafist
handa um að keppa við þau dýrin, er á
jurtum lifðu, og færa sér jarðargróðurinn
í nyt. Og um leið og matvælaforðinn jókst,
tók einnig fólkinu að fjölga meir, og þá
risu upp borgir, hjarðirnar margfölduð-
ust, kornið varð meira að gæðum, og allt
þetta hafði áhrif hvað á annað. Lífernis-
hættirnir breyttust með hverri nýrri kyn-
slóð.
Vera má að það sem við köllum sið-
menningu sé í rauninni lítið annað en
skynsamleg og samverkun jarðyrkju og
kvikfjárræktar. Svo mikið er vist, að þar
er enn í dag grundvöllurinn.
Með beizlun gufuaflsins og rafmagns-
ins hefst svo nýr þáttur i siðmenningunni,
og í þeim þætti nýr kapítuli með mótor-
vélinni, sem gerði manninum það mögu-
legt að leggja undir sig loftið. Og nú að
síðustu er maðurinn að ná valdi yfir at-
ómorkunni — eða maske hún yfir hon-
um. Ef hið síðara er tilfellið, þá er það
víst, að mannkynið er nú að nálgast enda-
lok sín. Og sökum þess, að siðferðisþroski
mannsins hefur a. m. k. ekki fylgst með
þekkingu hans á náttúruöflunum, er ein-
mitt stórkostleg hætta og ekki líkur til þess
að þetta siðara verði — ef maðurinn fær
að ráða í óvitahætti sinum. Svo kann því
að virðast sem nú sé eina vonin að æðra
vald taki í taumana, taki völdin af óvitan-
um og firri hann þannig tortímingu. En
verði svo, þá þarf ekki um það að efast, að
um leið rennur upp alveg ný öld yfir
mannkyninu, ólík öllu sem á undan er
gengið.
(Þýtt úr ensku.)
Áður Danir - nú
eigin böðlar
Frá 1880 til 1930 fór verzlun lands-
manna síbatnandi með ári hverju og
komst jafnhliða æ meira á innlendar
hendur. Átti þetta bæði við innlenda og
erlenda vöru. Verzlunin var frjáls, menn
gátu verzlað, þar sem þeim fannst þeir fá
bezt kjör. Álugning var yfirleitt mjög hóf-
leg, enda sjaldan vikið frá föstum venjum.
Sumir kaupmenn gerðu það, sem þeir gátu
til þess að losna við lánsverzlun, og seldu
þá ódýrara. Þeir, sem þurftu að sæta láns-
verzlun gerðu sér það hins vegar að Ifastri
venju að borga að fullu a. m. k. einu sinni
á ári, til þess að geta haldið trausti kaup-
mannsins og koma í veg fyrir að vegna
skulda hans, þyrftu vörurnar að vera dýr-
ari en annars. Þannig áttu báðir aðilar
mikinn og varanlegan þátt í því að skapa
örugga og heilbrigða verzlun. Vissi ég til,
að yngri og eldri efnalitlir menn, lögðu
hart að sér að halda þessa gullvægu reglu,
og bregðast hvorki sjálfum sér, kaupmann-
inum eða þjóðfélaginu.
Flestir kaupmenn og kaupfélagsstjórar
höfðu það fyrir megin mark og mið, að
hafa góða vöru á boðstólum og við sann-
gjörnu verði, enda var verðlag — á eðli-
legum tímum — yfirleitt ótrúlega lágt.
Það má m. a. marka af því, að fólk skyldi
geta komizt af með þær ótrúlega litlu tekj-
ur, sem fólk þá 'hafði, a. m. k. fram til
1910 eða svo.
Á þessu tímabili jókst stöðugt í verzlun-
um fjölbreytni varningsins, alf ætu og
óætu. Allt var fáanlegt, sem menn höfðu
áhuga fyrir að eignast, og efnin leyfðu að
keypt væri. Hvert heimili keypti í „stór-
kaupum“ eftir því, sem möguleikar leyfðu,
en ekki frá degi til dags. Þau keyptu marga
eða fáa metra af ýmis konar álnavöru, —
jafnvel heila stranga, — en úr þessu öllu
var saumað á heimilunum sjálfum, stund-
um hjálparlaust, eða með aðstoð einhverra,
sem betur kunnu. Svo og var ýmislegt
unnið úr íslenzkri ull eða erlendu garni,
sem líka fékkst í hverri verslun. Brauð og
kökur voru að mestu gerðar heima ofl. ofl.
Nú er öldin önnur. Eftir að hvers konar
tæki hafa batnað, útlflutningur stóraukist
og afurðir hækkað í verði, og eftir að hvert
barn og búandkarl, æðri og lægri, hafa
gnægð fjár milli handa, er gjaldeyrir ófá-
anlegur, allt skammtað til landsins. Þó eru
fyrir þennan litla gjaldeyri keyptir ýms-
ir þarflitlir hlutir og það, sem eykur sjúk-
dúma og örbirgð með þjóðinni og beinlín-
is styttir aldur einstaklinganna og veikir
viðnámsþrótt þjóðarinnar í heild og gerir
ótrúlega marga einstaklinga hennar að
landeyðum og ræflum.
Líklega hafa ýmsir kaupmenn á stríðs-
A K R A N E S
88