Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags

Árgangur

Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1960, Síða 24

Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1960, Síða 24
GEIMGEISLAR Vel mœtti kalla hið sýnilega ljós frá fastastjörnunum geimgeisla, og einnig mætti nota það heiti um „útvarpsbylgjur“ þær, sem berast til jarðar utan úr himingeim- inum, eins og frá var sagt í almanakinu 1956. Orð þetta er þó alls ekki notað í þeim mcrkingum, heklur sem heiti á annarri, miklu „harðari“ geislun. Ccimgeislar eru í fyrsta lagi atómkjarnar, sem berast um geiminn mcð svo að segja Ijóshraða (frum- gcislun), og í öðru lagi ýmsar aðrar frumagnir, svo og gamma- og röntgengeislar, sem verða til í lofthjúpi jarðar við árekstra frumgeislanna. Frumgeislarnir, sem berast að jörðunni jafnt úr öllum áttum, eru naktir atómkjarnar (þ. e. án elektrónuhjúps), hlaðnir jákvæðu rafmagni. Þar ber mest á vetnis- og þvínæst hclíumkjörnum, en auk þeirra eru þar kjarnar þyngri frumefna allt upp £ 26. atómnúmer (járn) eða jafnvel hið 27. Til þess að skilja bctur áhrif þau. sem geislun þessi hcfur, er hún fellur á andrúms- loft jarðar, er rétt að glöggva sig nokkuð á braðfleygum atómögnum, sem eru frara- leiddar í tilraunastofum. Hlaðin ögn, sem fellur án núningsmótstöðu milli rafskauta, fær því meiri lokahraða sem spennumunurinn er meiri. Hreyfiorka elektrónu, sem fellur um 1 volts spennumun, er notuð sem eining um hreyfiorku atómagna og kölluð eitt elektrónuvolt (skammstafað ev). í kjarnakljúfum er ögnunum veitt hreyfiorka, sem nemur hundruðum milljóna og jafnvel milljörðum elektrónuvolta. Með slíkri hreyfiorku geta þær brotizt inn í atómkjarna í efni, sem þeim er beint á, og hróflað við gerð þeirra. En agnirnar í geimgeislum hafa miklu meiri hrevfiorku en hægt er að framleiða í kjarnakljúfum, allt að hundrað milljón sinnum meiri orku á hverja ögn. í þessari geislun býr þannig reginmáttur, og er Ijóst, að ekki muni það veröa tíðindalaust, að hún mæðir í sífellu á ytri lögum andrúmsloftsins. í stuttu máli sagt leiðir áreksturinn við andrúmsloftið til mikillar sundrunar og breytinga á atómkjörnum. bæði þeim, sem eru í frumgeislunum, og þeim, sem eru í atómum loftsins. í ytri loftlögum er sífelld framleiðsla á ýmiss konar brotum úr atómkjörnum, á ýmsum tegundum frumagna, og heita þær nöfnum eins og elektrónur, mesónur, pósitrónur, nevtrónur, anti-nevtrónur, prótónur, anti-prótónur og hýperónur. Loks myndast gamma- og röntgengeislar. Þá myndast og ýmis geislavirk atóm- afbrigði. Frumgeislunin nær ekki að berast niður til yfirborðs jarðar, og sama er að segja um meginið af þeim ögnum og þeirri rafsegulgeislun, sem hún framleiðir í yztu loft- lögum. En jufnframt því sem geislunin eyðist, sérstaklega við árekstra. skapar hún neðar £ andrúmsloftinu nýja gcislun, en veikari, og nær á þann hátt óbein geislun niður til jarðar. Hún er enn mjög ,,hörð“, þ. e. veldur djúptækum áhrifum og fer gegnum þykka veggi. Hún getur m. a. raskað kjörnum í lifandi frumum og á þann hátt valdið breytingu á erfðaeinkcnnum. Magn geislunarinnar er þó svo lítið (heildar- orka frumgcislunarinnar, sem fellur á jörðina er talin sambærileg við Ijósorkuna frá stjörnubjörtum næturhimni), að jarðlífinu er ekki talin stafa hætta af henni. Áhrifin þyrftu heldur ekki að vera eingöngu hættuleg, og því hefur oft verið haldið fram, að geimgeislarnir hafi átt verulcgan þátt £ þróun jarðlifsins. Og þar sem nú er talið hugsanlegt, að geimgeislarnir hafi stundum verið miklu sterkari en nú, kynni áhrifa þeirra að hafa gætt meira á sum stig þróunarinnar en önnur. Áður var getið, að geimgeislar skapa ýmis geislavirk atómafbrigði i andrúms- loftinu. Af níu slíkum atómtegundum, sem þekktar eru, má sérstaklega nefna þrjár: 1) Þríþungt vetni, H*, eða tritium. Það myndast sem brot úr kjömum köfnunar- efnis og súrefnis. Helmingunartimi þess (tíminn, unz það hefur umbreytzt að hálfu) er 12 y2 ár. Með rannsókn á magni þess i vatni og sjó má fá vitneskju um aldur lindar- vatns og um hraða lóðréttrar hringrásar í höfunum. — 2) Kolefni með þunga 14,
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124

x

Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags
https://timarit.is/publication/866

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.