Símablaðið - 01.01.1947, Síða 26

4
SÍMABLAÐlÐ
ílr hu, áSiir eii stjöiriustööin mikla tekrir tii
stárfá? Og' er sá heimur kannaSur til
nokkrirrar hlítar?
1 rúminu utan Vetrarbrautar vorrar eru
engin kennileiti önnur en aörar vetrar-
brautir, óg þæi1 erri 6 áö tölri innan milljón
ijósárá fjárlægöar. Um 2000 vetrarbrautir
vorri þegar ktinnar fyrir svo sem alclar-
fjóröungi, en nú veit enginn tölu þeirra,
sem ertl innan marka hins sýnilega heims,
Og' enn síður tölu þeirra, sem utar eru.
Fremstur í þessum rannsóknum er dr.
Edvin Power Hubble, sem unnið hefur við
stjörnustöðina á . Wilsonsfjalli. Hann tók
sér fyrir hendur að kanna tiltölulega litla
skák af himinhvelfingunni, mjög vandlega,
og hefir fundið þar 84000 vetrarbrautir
— þyrilþokur. Sú fjarlægasta er í 220
milljón ljósára fjarlægð og viröist renna
brott með 40000 km. hraða á sek. Vetrar-
brautir í enn meiri fjarlægð eru tæplega
sýniiegar í fullkomnasta sjónauka liðna
timans. Má því telja hinn sýnilega heim
núlifandi kynslóöar um 500 milljón ljósár
í þvermál.
Stjörnustöövar um alla jörð hafa kann-
aö stjörnugeiminn um alllangt skeið, til
þess að öðlast þekkingu á lögmálum al-
heimsins, upphafi hans og endalokum.
Hafa þær smærri einkum kannað nágrenni
vort, en þær stærri bæði þaö og djúpin
þar fyrir utan. Hafa þessar rannsóknir
orðið til þess, að mörg mikilvæg atriði í
heimsrásinni hafa uppgötvast hina síðustu
áratugi. Má af slíkum einstökum uppgötv-
unum nefna það, að vitað er, að vetrar-
brautunum svipar saman um lögun og
stærð, að þær hafa möndulsnúning og þeysa
um geiminn í ýmsar áttir, svo og það, aö
ýmsar þeirra, aö minnsta kosti, mynda
kerfi, nokkrar saman, eða stórvetrarbraut-
ir, eins og sumir nefna það, og loks, að þær
virðast. yfir höfuð fjarlægjast heimskerfi
vort með hraða sem nemur um 1600 km í
1 millj. .ljósára fjarlægð — vaxandi þann-
ig, að sá hraði tvöfaldast við hverja mill-
jón ljósára — þó með allmiklum undantekn-
ingum.
Svo ágætt mannvirki sem Stjörnustöðin
á Palomartindi á sem vænta má nokkra
forsögu. Aðaíhvátamaður stjörnustöðv-
anna miklu í Kaliforníu er George Elery
Hale, er vann sér frægð um síðustu alda-
mót íyrir umbætur á ljósmyndatöku af
sólunni. Honum tókst að vekja áhuga
Carnegie-stofnunarinnar, í Washington —
The Carnegie Institute of Washington —
fyrir stofnun stjörnustöðvarinnar á Wil-
sonsfjalli með 100 þumlunga stjörnuskugg-
sjá. Og þegar þvi marki var náð, leiddi
hann skýr rök að því að takast mætti í
einu stökki að smíða tvöíalt stærri sjón-
auka, er myndi opna nýjar víddir í alheims.
rúminu, 3ofalt víöáttumeiri en þær, sem
þá voru kannaðar. Ýms tæki, er þyrfti að
hreyfa í þvilíkri stöð, myndu að vísu vega
hundruð lesta, en vera að hans áliti smá-
vægi eitt á móti þeim báknum, sem hreyfö
eru í nýtízku brúm og' orustuskipum.
Árið 1941 var svo komið, að smíði sjálfr-
ar skuggsjárinnar var lokiö. Hafði það þá
staðið yfir í sjö ár — þar af tvö ár kæling-
in ein. En er Bandaríkin gerðust þátttak-
ándi í heimsstyrjöldinni varð hlé á smíði
stöðvarinnar og kunnáttumennirnir voru
teknir í þjónustu stríðsins. Að stríðinu
loknu hófst verkið að nýju og mun þess nú
skammt að bíða að þvi verði lokið.
Miklar vonir stjarnfræðinga, heimsspek-
inga og annara andans manna eru tengd-
ar við þessa miklu stjörnustöð. Fjöldi
verkefna bíður hennar, og þau eru svo á
veg komin, að úrlausnir munu koma fyrr
en varir. Stórfelldar uppgötvanir munu
því vera framundan víðsvegar um stjörnu-
geiminn: í sólkerfi voru og nagrenni þess,
í stjartiþyrpingum á við og dreií um
heimskerfi það hið niikla e>' vér nefnum
VTetrarbraut með sólnantergð, er mönnurii
telst að tnuni liggja milli 100000 milljóna
og 400000 milljóna, og loks og þó hvað
nelzt í rúminu utan Vetrarbrautar vorrar í
milljón ljósára fjarlægð og þar yfir, þar
sem nú þegar er vitað um hundruð þús-
unda heimskerfa, sem hliðstæð eru vetrar-
braut vorri um víðáttu og stjarnamergð
og endalausa fjölbreytni.
Af einstökum undirstööuatriöum skiln-
ings vors á eðli og skipulagi alheimsins,
mun þá hvað fyrst verða rannsakað í nýju
ljósi, hvað þvi muni valda, að línurnar i
litrófinu frá vetrarbrautunum — þyrilþok-
ttnttm — færast úr stað í áttina til rauða