Símablaðið - 01.12.1957, Síða 21

SIMABL.AÐIÐ
59
Hér á landi er tæplega hægt að tala
um listgagnrýnendur, sem almenningur
hefur falið það hlutverk eða tekur full-
gilda trúnaðarmenn sína til að fjalla um
kosti og galla listverðmæta. Öll listgagn-
rýni er hér á frumstæðu stigi. Skoðanir
flestra þeirra, sem mest rita um slík efni,
eru gegnmengaðar af annarlegum og ó-
skyldum hugmyndum varðandi listir. Sum-
ir setja forhert stjórnmálaleg sjónar-
mið, jafnvel pólitískar fyrirskipanir, ofar
öllu í ritdómum og á svo blygðunarlausan
hátt, að enginn hlutvandur maður tekur
mark á orðum þeirra, þótt margt kunni
að vera vel sagt í skrifum þeirra. Nokkr-
ir skrifa um bækur til þess að koma sér
upp bókasafni á ódýran hátt, að því er
virðist. Enn aðrir vegna kunningsskapar
við listamennina eða útgefendur og haga
orðum sínum í samræmi við það. Þann
flokk skipa einkum listamenn, enda fjöl-
mennastir, og þannig mætti lengi telja.
Þeir, sem almenningur ber traust til, eru
þögulir, nema við sérstök tækifæri og' þá
snýst ræða þeirra oftast um gamalkunn
efni ,sem á allra vitorði er gott og gilt.
Þess vegna er ekki hægt að álykta þannig,
að almenningur myndi telja það óþarfa
framhleypni af almennum borgara, að láta
til sín heyra um mat á listum, vegna þess
að hinir dómbæru hafi tekið að sér það
hlutverk og séu til þess sjálfkjörnir.
Ástæðurnar fyrir hlédrægni hins al-
menna borgara til að láta álit sitt í ljós
á listgildi nýrra verka, eru því ekki spunn-
in af þeim toga, að aðrir færari hafi gert
heiðarlegri gagnrýni á þeim full skil. Þvert
á móti verður oft vart hneykslunar á því,
að annaðhvort listamennirir sjálfir, eða
kumpánar þeirra, gera allherskáar tilraun-
ir til að troða listasmekk sínum upp á
almenning í gagnsókn við eðlilegar til-
finningar og listskynjun hans. Sem dæmi
má nefna atomkveðskapinn, sem kveðinn
hefur verið látlaust undanfarinn áratug.
Margir hinna vígreifustu listamanna hafa
sungið þeim óði lof og dýrð umfram annan
kveðskap og kveðið þannig sjálfir. Fyrir
stuttu sagði efnilegur rithöfundur, að
Dymbilvaka Hannesar Sigfússonar væri
bezta kvæði, sem ort hefði verið í seinni
tíð. Ég hygg að fáir pæli það kvæði oftar
en einu sinni og hrein undantekning má
það vera, ef einhver hefur notið þess kvæð-
is þannig, að hann legði það á sig að læra
það utan að. Því er þannig farið, eins og
öðrum atomkveðskap, að mönnum með
venjulegt minni er nær ókleift að
læra það, en það er all snar þáttur í
mælikvarða almennings á gildi kveðskap-
ar, hvort ljóðið finnur slíkan hljómgrunn
í tilfinningalífi manna almennt, að þeir
tileinki sér það, sem það væri eigin tján-
ing þeirra og festist þeim í minni.
Því er ekki að leyna, að alþýða manna
skýtur sér undan að gagnrýna opinberlega
það, sem henni er ætlað til andlegrar
neyzlu af ótta við áfellisdóm tízkulínu-
dansara, sem ásamt pólitískum skriffinn-
um beina samstundis hatrömum háðs- og
brígslaörvum að þeim, sem dirfast að lýsa
persónulegum eða almennum skoðunum á
listverðmætum framkominna verka, ef
þær skera sig úr tízkulofsöngnum eða við-
eigandi áróðri.
Nýlega brá ungur rithöfundur kollega
sínum um styrkjaróg gegn ungum skáld-
um vegna greinarkorns í dagblaði, þar sem
hann sagði ýmsum vinum sínum til synd-
anna. Gagrýnin var stimpluð „fátíð hátt-
vísi“ í niðrunartón og listamönnum til ó-
þurftar.
Allir, sem lásu umrædda blaðagrein,
hlutu að skilja, að það vakti einungis fyr-
ir höfundi hennar að hvetja ungskáldin
til að vinna snerpulegar, takast á við verk-
efnin á raunhæfan og þjóðlegan hátt og
glæða verk sín lífi og starfi þjóðar sinnar.
Þar sem ekki þótti fært að núa greinar-
höfundi því um nasir, að hann hrópaði úr
þokunni vegna vanþekkingar og ólistræns
smekks, þá virtist auðvelt að gera því á