Freyr - 01.06.1980, Blaðsíða 16

Jörðin er þekkt sem ríkismanna-
býli. H vað var það, sem gerði hana
það?
Það er alveg rétt. Þetta hefur alltaf
þótt góð jörð, og er fyrst og fremst
fyrir það, að hér voru ákaflega
góðar slægjur. Áður en túnræktar-
byltingin mikla hófst, eru sagnir
um, að hér hafi verið heyjaðir á
þriðja þúsund hestar. Það var á
engjunum hér niður með Hvítá.
Landið er þar það lágt, miðað við
ána, og hún flæðir oft yfir það í
árflóðum, sem svo eru nefnd, og þá
ber hún mikil frjóefni á landið. Það
er greinilegt, að sprettan er betri,
þegar árflóðin eru tíð.
Eru þetta gulstararengjar?
Það er hvort tveggja, gulstarar-
engjar og valllendi.
Er það ekki rétt hjá mér, að hér
hafi Ófeigur á Fjalli búið, sem um
getur í Heljarslóðarorrustu?
Jú, hann bjó hér og mun hafa verið
einhver umsvifamesti bóndi á
Suðurlandi á sinni tíð. Hann var
hér fæddur og uppalinn. Fæddur
1790 og dáinn 1858 ogbjó hér um
40 ár.
Hann þótti ákaflega hygginn
bóndi og var mikill ráðamaður hér
í hreppnum.
Voru ekki laxveiðihlunnindi hér?
Jú, það er nokkur laxveiði í Hvítá.
Að vísu er hún hér svo afskaplega
breið, að það er erfitt að stunda
lagnetaveiði. En á meðan ádráttur
var stundaður, þá var oft veitt vel
hér, og það var talið til
hlunndinda.
Þú varst að lýsa því fyrir mér úti á
hlaðinu, hvernig hér getur orðið
umhorfs á láglendinu, þegar mest
flóð eru í ánni. Viltu segja nánar
frá því og eins frá því, sem þú
sagðir, um myndunarsögu sveit-
arinnar?
„ Það var fyrsta stóra
breytingin hér á
Skeiðunum þegar
Skejðaáveitan
kom“.
Það eru þessi svokölluðu árflóð hér
á Skeiðum. Þau stafa af því, að við
suðausturhornið á Hestfjalli eru
þrengsli í ánni, og þar er svo mikil
fyrirstaða, að þetta verður hrein
vatnsmiðlun.
Þegar Þjórsárhraunin runnu,
hafa þau þrengt ánni vestur að
Hestfjalli. Þá hefur sjálfsagt
myndast lón hér ofan við hraun-
taglið. Síðan hefur áin fyllt í það,
þar sem nú eru engjarnar hér fyrir
neðan.
Landið hér á Skeiðunum hefur
breyst ákaflega mikið, þegar
Þjórsárhraunin runnu. Landið
hefur þá hækkað sennilega víðast
hvar um 20—30 metra. Eftir að
hraunið er storknað, má segja, að
árnar taki við landmótuninni með
framburði sínum, sem fljótlega
fyliir í allar lægðir, og skilja þar
eftir dýrmæt frjóefni fyrir gróður-
inn, sem strax fer að festa rætur.
Sérstaklega hefur Hvítá verið
stórvirk fyrstu aldirnar við norð-
vesturjarðar hraunsins. Því að í
lægðinni, sem hefur verið ofan við
hraunjaðarinn og náð frá svo-
nefndum Bauluósi í Hvítá hér nið-
ur á móti Hestfjalli og sjónhend-
ingu hér upp undir Vörðufell, er
víðast hvar 20—30 metra þykkur
framburður. Nú er einnig víðast
kominn þykkur jarðvegur ofan á
hraunið eða frá eins og upp í
þriggja metra djúpur. Enn standa
þó einstakir hraunhólar upp úr
sléttlendinu, sem eru kallaðir Ket-
ilhólar.
Hvernig sveit þóttu Skeiðin
fyrrum?
Sveitineröllláglendogbyggirnæröll
á þessu forna Þjórsárhrauni, hér á
milli ánna Þjórsár og Hvítár. Áður
en farið var að ræsa land og rækta
að ráði, þá olli það miklum erfið-
leikum, hvað allt var hér blautt að
vetrinum og mikið lagðist undir
ísa. Skeiðin þóttu því ákaflega rýr
sveit. En þetta breyttist með
framræslunni og svo ræktuninni.
Hefur háttalag vatnanna breyst?
Nei, það held ég alls ekki. Það
koma aðeins tímabil, þegar rignir
lítið, þegar kaldara er, þá er minna
um flóðin. Ég get sagt þér sem
dæmi um það frá tímabilinu eftir
aldamótin. Árið 1906 var ákaflega
mikið árflóð, en svo kom ekkert
árflóð fyrr en 1930. En á þessu
tímabili byggðu menn allir
heyhlöðurhérábæjum,enþaðkom
svo í ljós, þegar næst kom stórflóð,
að þær stóðu svo lágt, að í þær kom
allt að meters djúpt vatn, þegar
330 — FREYR