Freyr - 01.06.1980, Qupperneq 34

Fólk, sem veikist af hundaæði,
þjáist oft af ofboðslegum ótta við
vatn eða aðra vökva. Reyni það að
drekka vatn, fær það áköf
krampaköst og fylgir þeim
óstjórnleg hræðsla. Oft nægir það
eitt að sjá vatn eða vatnsílát eða
verða fyrir köldum andblæ frá
opnum glugga til þess, að köst
þessi komi fram. Hjá dýrum með
hundaæði er þessi vatnsótti
óþekktur. Nú á tímum má að
nokkru leyti draga úr kvölum og
krömpum þessara sjúklinga með
kvalastillandi og róandi lyfjum, en
engin ráð eru þekkt til þess að
lækna hundaæði. Þeir, sem veikj-
ast, deyja nær undantekningar-
laust eftir 8—10 daga sjúkdóms-
legu.
Sjúkdómsgreining.
Greining hundaæðis, bæði í dýrum
og mönnum, er oft á tíðum erfið,
einkum var svo áður fyrr, meðan
próf til sjúkdómsgreiningar voru
ekki tiltæk.
Margir sjúkdómar, bæði í dýrum
og mönnum, geta lýst sér með
svipuðum hætti og hundaæði á
byrjunarstigi. Því er það megin-
regla, ef ákveðinn grunur leikur á
því, að dýr sé haldið hundaæði, að
loka það inni og bíða þess, hvernig
veikin þróast. Fæst þá oft full vissa
byggð á einkennum einum saman;
jafnframt skal að sjálfsögðu girt
fyrir, að dýrið valdi frekara tjóni.
Sum þeirra prófa, sem notuð eru
til að greina hundaæði með vissu,
má gera á dýrinu lifandi, önnur
fyrst eftir, að það er dautt.
Þau próf, sem hér koma helst til
greina, eru mælingar á mótefnum í
blóði og litunarpróf á frumum af
hornhimnu sjúklingsins. Eftir að
sjúklingurinn er dauður, er mið-
taugakerfi hans notað til prófana,
ýmist með því að skoða sérstak-
lega litaðar sneiðar úr miðtauga-
kerfinu, með því að dæla súpu
gerðri úr miðtaugakerfi sjúk-
lingsins inn í heila á ungum músum
eða með sérstöku litunarprófi á
heilafrumum.
Litunarprófin eru fljótleg, má
ljúka samdægurs, sýkingarpróf á
músum geta hins vegar tekið allt
að þrem vikum.
Þar sem mikið ríður á réttri og
öruggri greiningu, munu víðast
hvar notuð tvenn próf í hverju til-
felli.
Hundaæðisveiran.
Eins og áður er um getið veldur
sérstök veira hundaæði. Veira
þessi er í lögun ekki ólík aflangri
byssukúlu, sem er mjórri í annan
endann, en þverskorin í hinn. Hef-
ur veiru þessari verið skipað í flokk
þann, sem rhabdo-veirur nefnast.
Stærð veirunnar, efnafræðileg
bygging og ýmsir eiginleikar eru
nú sæmilega þekktir, enda hefur
um alllangt skeið verið hægt að
rækta hana í gróðri af lifandi frum-
um ýmissa dýrategunda. Veiran er
ekki hitaþolin og eyðileggst fljót-
iega af flestum venjulegum sótt-
hreinsunarefnum. Vítissóda-
blanda er t. d. mikið notuð þar,
sem sótthreinsunar er þörf vegna
hundaæðis.
Varnarráð.
Eins og áður var vikið að eru enn
ekki þekkt nein læknisráð gegn
hundaæði, eftir að einkenni sjúk-
dómsins eru komin fram.
Hins vegar er hægt með ónæm-
isaðgerðum að koma í veg fyrir
sjúkdóminn, þó fólk hafi smitast af
óðu dýri, ef nógu fljótt er brugðið
við. Mikið ríður á því að fága og
skola bitsárin þegar í stað. Best er
að nota til þess volgt sápuvatn, séu
viðeigandi sótthreinsunarlyf ekki
tiltæk. Jafnframt er notað bóluefni
eða bóluefni ásamt blóðvatni, sem
í eru mótefni gegn hundaæðis-
veiru. Blóðvatn þetta er annað
hvort unnið úr blóði fólks, sem
sjálft hefur verið bólusett, eða úr
blóði hrossa, sem þráfaldlega hafa
verið bólusett eingöngu í þeim til-
gangi að vinna úr þeim blóðvatn
með mótefnum gegn hundaæðis-
veiru.
Venjulega þarf fólk, sem fær
slíka ónæmismeðferð, að láta
sprauta sig daglega í 2—3 vikur, og
er meðferðin mjög kvalafull fyrir
sjúklinginn. Þar við bætist svo, að
þau bóluefni, sem lengst hafa verið
notuð í þessum tilgangi, valda ein-
stöku sinnum alvarlegum
skemmdum í miðtaugakerfi sjúk-
lingsins með lömunum og jafnvel
dauða. Á þetta einkum við um
bóluefni, sem framleidd eru úr
heila eða mænu dýra, sem sýkt
hafa verið með sérstaklega að-
hæfðum veirustofnum.
Þar, sem hundaæði er landlægt,
er algengt að bólusetja í varnar-
skyni það fólk, sem starfs síns
vegna er í mikilli hættu að smitast
af hundaæði, t. d. rannsóknar-
menn, dýralækna, veiðimenn o. s.
frv. Nægir að bólusetja fólk í þess-
um tilgangi tvisvar sinnum með
4—6 vikna millibili. Eftir 6 mán-
uði þarf að gefa viðbótarskammt
og síðan þarf eina bólusetningu á
ári, ef halda á við nauðsynlegu
ónæmi.
Þar, sem hundaæði er landlægt í
villtum dýrum, er víða fyrirskipað
að bólusetja alla hunda og stund-
um ketti líka. Endurtaka þarf
þessa bólusetningu árlega eða
annað hvert ár, allt eftir því hvaða
bóluefni er notað. Talið er, að þar,
sem slík almenn bólusetning á
hundum og köttum hefur verið
gerð árum saman, hafi verulega
dregið úr því, að fólk verði fyrir
áverkum af bitóðum dýrum. Það
verður þó alltaf að hafa í huga, að
þrátt fyrir bólusetningu geta bæði
menn og dýr sýkst af hundaæði
eins og dæmi sanna.
Hinn frægi franski læknir Louis
Pasteur hóf fyrir tæpri öld ásamt
samverkamönnum sínum fyrstur
348 — FREYR