Freyr - 15.11.1989, Qupperneq 37

Ólafur Jónsson, dýralæknir,
Rannsóknarstofu mjólkuriðnaðarins.
Þættir um júgurbólgu I
Júgrið og mjólkurmyndun
Ég mun hér og í næstu tölublöðum Freys birta nokkrar greinar um júgurbólgu í kúm. í
þessari fyrstu grein fjalla ég um byggingu júgursins og mjólkurmyndun.
Það er sameiginlegt öllum kven-
spendýrum að mjólka afkvæmum
sínum en það er misjafnt milli teg-
unda hversu mikilvæg mjólkin er í
næringu ungviðisins. Að sama
skapi er mikill fjölbreytileiki í bæði
gerð og stærð júgurs og eins sam-
setningu mjólkur eftir tegundum.
Tafla 1.
Lítill munur er aftur á móti á
efnasamsetningu blóðs hinna ýmsu
spendýra og þar sem mikilvægustu
næringarefnin er finnast í mjólk-
inni koma ekki tilbúin frá blóði
heldur myndast í mjólkurkirtlinum
sjálfum má sjá að hann er marg-
slungið líffæri.
Kýrjúgrið.
Kýrin hefur fjóra aðskilda mjólk-
urkirtla sem tengjast kviðarholi
með æðum og taugum gegnum
nára. Sjálft júgrið festist síðan í
vöðva á kviði, í grind og á innan-
verðum lærum.
Mikill breytileiki er í stærð og
þyngd júgurs millum kúakynja og
Tafla 1. Meðalinnihald helstu efna í mjólkýmissa spendýra (g/100g).
Tegund Fita Prótín Mj.sykur Aska Þurrefni
Kýr.......................... 4,4 3,4 4,6 0,7 14,0
Kona ........................ 4,5 1,6 6,8 0,2 12,6
Kind......................... 7,6 5,2 4,8 0,9 12.0
Hryssa....................... 1,6 2,7 6,1 0,5 11,0
Gylta........................ 8,2 5,8 4,8 0,6 19,9
Tík.......................... 8,3 7,5 3,7 1,2 20.7
Læða ....................... 10,4 11,1 3,4
Simla ...................... 22,5 10,3 2,5 1,4 36.7
einnig innan sama stofns og ræðst
það m.a. af aldri gripsins og stöðu
á mjaltaskeiði. f*á ræður ræktun
hér miklu og mun nánar verða
vikið að því síðar. Mjólkurkirtill-
inn er húðkirtill sem greina má í
fjóra hluta: Einn spena með spena-
opi og spenahólfi, eitt júgurhólf,
marga ntjólkurganga, og ógrynni
mjólkurhólfa. Mynd 1.
Mjólkurgangarnir greinast frá
mjólkurhólfunum, þar sem
mjólkin myndast og víkka þeir eftir
því sem nær dregur júgurhólfi.
Hvert mjólkurhólf hefureinfalt lag
af mjólkurmyndandi frumum sem
síðan eru umkringdar nokkrum
vöðvafrumum og æðum. Þegar
þessar vöðvafrumur dragast sam-
an, sem stjórnast af hormón s.k.
mjólkurvaka er myndast í heila-
dingli, þrýstist mjólkin út úr mjólk-
urhóifunum og smærri mjólkur-
göngum. Mjólkurhólfin mynda
einingar á bilinu 10 til 100 saman á
endum mjólkurganga og Iíkjast
einna helst vínberjaklasa. Mynd 1.
Spenaopið er fyrsta varnarlína
júgursins gegn sýkingunt. Spena-
opið er klætt að innan margföldu
lagi af þekjufrumum (keratin) sem
framleiðir sýklaeyðandi efni.
Þá er í spenaopi vöðvi sem dreg-
ur opið saman og lokar spenanum
milli mjalta og efst í því á mótum